Bấy giờ mỗi ngày tôi phải viết hai bài thơ trào phúng, một cho mục Đàn Ngang Cung của báo Tự do và một cho mục Những Điều Trông Thấy của báo Ngôn Luận. Báo Ngôn Luận thì tôi chỉ cần gửi bài đến. Báo Tự Do thì tôi phải cộng tác chặt chẽ hơn. Một hôm tôi đến tòa soạn thì anh Như Phong,, Tổng thư ký bảo tôi “Ông mau giúp tên Tuyền đi. Y đang bị “táo bón”.

Mục lập trường của Tự Do, do hai người chịu trách nhiệm. Anh Mai Xuyên ( Đỗ thúc Vịnh) và anh Phạm việt Tuyền. Họ thay nhau viết. Anh Tuyền vốn thận trọng nên viết rất chậm, lần nào cũng bị nhà in dục. Tôi lấy giấy ngồi vào cạnh bàn anh Tuyền và hỏi “ “Viết gì đây ?”Anh Tuyền nói “Tùy anh”. Viết đụng chạm một tí được không?

- Được.

Tôi còn nhớ bài ấy tôi viết làm nhiều kỳ và lấy một cái tên mà nếu người không có Hán học chắc là chẳng hiểu được. “Tri Nhân Thiện Nhiệm”. Trong bài tôi kể sự tích đông tây kim cổ. Tôi có nhắc đến Quan Công, Tào Tháo và Lưu Bị. Lưu Bị nghèo, Tào Tháo giàu. Tháo đãi Quan Công rất mực hậu hĩ, nhưng tấm lòng của Quan Công lúc nào cũng hướng về Lưu Bị.

Tôi kết luận : Sở dĩ Quan Công trung thành với Lưu Bị vì Lưu Bị lấy tấm lòng bè bạn, anh em, mà ăn ở với Quan Công. Kẻ sĩ không thể mua chuộc bằng tiền, bằng tước vị. Một chế độ nếu muốn tồn tại, phải được nhiều người có tư cách, kẻ sĩ cộng tác. Bằng chỉ đem tiền và chức tước ra mua chuộc thì trước sau người cộng tác cũng sẽ phản mình, vì lòng tham của con người vốn không đáy.

Bộ Thông tin trong mục điểm báo có cắt bài này để trình Tổng thống. Tôi phải nói thêm rằng ông Bộ trưởng Thông tin lúc bấy giờ không có thiện cảm với báo Tự Do, vì báo này do Phạm việt Tuyền làm chủ nhiệm, mà Phạm việt Tuyền lại là bạn thuở nhỏ, cùng quê với bác sĩ Trần kim Tuyến. Tuyền được bác sĩ Tuyến ủng hộ,mà hình như giữa ông Tuyến và ông Trần chánh Thành có sự gì đó không ăn ý nhau.

Ông Thành nghĩ rằng bài “Tri Nhân Thiện Nhiệm” là do Tuyền viết. Người thường được gọi vào Dinh để trò chuyện là bác sĩ Lý trung Dung. Bác sĩ Dung thuộc phe Tự Do. Tối đó, bác sĩ Dung đọc mục điểm báo cho Tổng thống nghe. Bác sĩ Dung thuật lại rằng, nghe xong bài báo, Tổng thống nói: “Viết phải quá mà! Anh có biết ai viết bài đó không?

Bác sĩ Dung nói bài đó do Thiếu tá Hà thượng Nhân, trưởng phòng 5 Bộ Tổng Tham Mưu viết (chỗ này bác sĩ Dung lầm. Trưởng phòng 5 Bộ Tổng Tham Mưu là Giám Đốc Nha Chiến Tranh Tâm Lý. Tôi chỉ là phó của Trung Tá Châu ( Giám Đốc Nha Chiến Tranh Tâm Lý) phụ trách phòng 5 mà thôi).

Tổng thống Diệm liền nhớ ra và bảo: “ Có phải là cái anh viết bài thơ trêu chọc ông Chủ tịch Trương vĩnh Lễ không? “Nguyên do khi ông Trương vĩnh Lễ đắc cử Chủ tịch Quốc hội, tôi vì bí đề tài có viết một bài thơ mừng theo thể luật Thi, đăng trong mục Đàn Ngang Cung.

Bài thơ ấy như sau:

Chắc đại văn hào chủ tiệm in.

Lại từng quản nhiệm báo Thông Tin.

Chữ Tây, tiếng Việt hay ba vạn.

Giấy trắng mực đen đẹp chín nghìn.

Những lúc diễn đàn ông đứng đọc,

Lại khi Quốc hội họ ngồi nhìn

Mới hay làm lớn nhờ âm đức

Mồ mả khen ông khéo giữ gìn.

Ông Lễ đọc xong bài thơ giận lắm, đem trình Tổng thống Diệm rằng ông không biết Hà thượng Nhân là ai, chẳng có thù oán gì với người này. Vậy mà anh ta lại bới móc cả tổ tiên tôi. Tổng thống bảo bảc sĩ Tuyến điều tra xem Hà thượng Nhân là ai. Nhờ bác sĩ Tuyến có cảm tình riêng với tôi nên việc cũng qua. Buổi tối hôm đó, vì bài báo, Tổng thống sực nhớ đến Hà thượng Nhân. Người bảo bác sĩ Dung : “Anh này cũng khá đấy, nhưng làm thơ thì phải cho đứng đắn. Nếu anh có quen với anh ta thì bảo anh ta đừng làm thơ “tào lao” như vậy. “

Tôi kể chuyện này để thấy rằng tổng thống Diệm không cố chấp. Người chịu lắng nghe cả những lời đả kích, nếu những lời đả kích nhằm mục đích tốt.

Cần kiệm

Tổng thống Diệm là người rất kiệm ước. Ăn thì chỉ ăn rau, ăn cá kho, những thức ăn mà người dân trung bình vẫn thường ăn. Thuốc lá thì hút thứ rẻ tiền. Chỗ ở của Tổng thống không có gì xa hoa lộng lẫy hết.

Hồi đó, tôi mới xin được một cái máy lớn cho Nha Vô Tuyến. Vì thế phải dựng một cái Đài phát tuyến lớn ở Quán Tre. Cố vấn Mỹ muốn giao công việc cho một Hãng thầu Mỹ.

Tôi họp các chuyên viên lại và hỏi rằng liệu chúng ta có thể làm lấy được không? Anh em kỹ sư nói rằng nếu mình làm thì phí tổn rất ít, chỉ khoảng một phần mười số tiền Hãng thầu Mỹ ước tính. Và mình làm được. Thực ra, trong anh em kỹ sư chia ra hai nhóm ý kiến đối nghịch nhau. Một nhóm cho rằng, tiền của viện trợ Mỹ thì giao cho Mỹ làm. Có hư hỏng thì họ chịu trách nhiệm. Nếu ta nhận, phương tiện của ta không đầy đủ mà sơ xuất thì phiền lắm. Ta sẽ bị qui kết là phá hoại viện trợ. Một phe thì cương quyết làm được, phải làm để cho Mỹ thấy rằng khả năng của kỹ sư Việt nam không tồi đâu. Tôi gọi riêng nhóm này do kỹ sư Nguyễn văn Lân cầm đầu (nguyên là giáo sư trường -đại học- kỹ thuật Phú Thọ) đến bàn lại..

Kỹ sư Lân (đã mất) và cán sự Trần công Thêu (hiện nay sang Mỹ học lại và đã là kỹ sư của một Hãng Truyền hình Mỹ) nói thẳng với tôi: “Nếu là ông giám đốc khác thì chúng tôi để Mỹ làm cho yên thân. Nhưng mà anh thì chúng tôi tin, chúng tôi làm và nhất định thành công.” Tôi nói : “Tôi tin các anh và tôi chịu trách nhiệm chung với các anh. “. Công tác đã hoàn thành mỹ mãn.

Tôi đem trình Tổng thống. Người mừng thấy rõ và bảo: “Phải biết tiết kiệm, dù là tiền viện trợ. Về tổ chức khánh thành đi và Tổng thống sẽ đến dự.”

Người đến dự, khen từng người và bảo Trung tá Lê như Hùng (Tham mưu biệt bộ Phủ Tổng thống) lấy ra mười ngàn để thưởng cho anh em. Mười ngàn mà chia cho mấy chục nhân viên thì chẳng lấy làm gì nhiều. Nhưng cái vui của anh em là để cho những nhà chuyên môn Hoa Kỳ thấy rằng, bằng những phương tiện hết sức nghèo nàn, những chuyên viên Việt nam vẫn có thể hoàn tất công tác một cách tốt đẹp.

(còn tiếp bài của ông Hà thượng Nhân)