Khi 500 triệu người sử dụng internet ở Trung Quốc tiếp cận các trang mạng xã hội, giới học giả và các nhà đầu tư tìm cách thu thập những tin tức trên mạng và các bài trên blog để hiểu thêm về những điều mà chính phủ kiểm duyệt – và ngay cả làm cách cách nào để tiên đoán nội dung kiểm duyệt.

Chính phủ Trung Quốc sử dụng kỹ thuật phần mềm và một đạo quân hàng ngàn người để kiểm soát internet, nhưng nhà nước dành phần lớn việc kiểm duyệt cho các công ty mạng xã hội như Sina, gỡ bỏ các bài viết vi phạm luật lệ địa phương và quốc gia được phát hành mỗi tuần. Thông thường, vài chữ hay câu nào đó, sẽ đụng phải kiểm duyệt, như cuộc tàn sát tại quảng trường Thiên An Môn, nhưng không thể hiểu toàn bộ [nguyên tắc kiểm duyệt].

Các công ty mạng xã hội này thường để lại dấu tích rằng, họ xóa bỏ thông tin là do vấn đề kiểm duyệt – thay vì do tác giả hay vì một lý do kỹ thuật – bằng cách để lại các tín hiệu hay hình ảnh đặc biệt như hình hoạt họa của một cảnh sát mạng. Điều đó giúp các nhà nghiên cứu tìm ra các cơ cấu quyền lực thiếu trong sáng của Trung Quốc để kiểm soát người dân như cách nào.

Ông David Bandurski, một nhà nghiên cứu Dự án Thông tin Trung Quốc ở Đại học Hong Kong nói, “Hiện chúng tôi có một mức độ rõ ràng về kiểm duyệt mà chúng tôi chưa từng có”.

Ông King Wa Fu, một phó giáo sư nghiên cứu tại Đại học Hong Kong cho biết, đại học Hong Kong đã làm ra phần mềm gọi là WeiboScope, dùng để duyệt qua bài vở của trang mạng Weibo của công ty Sina, một trang mạng xã hội phổ biến giống như Twitter. Nhu liệu này được làm để tìm hiểu người dân Trung Quốc phản ứng với những tin tức khác nhau thế nào, nhưng cũng hữu ích để phân tích chiều hướng kiểm duyệt. Ông King Wa Fu là người giúp chế tạo phần mềm WeiboScope này.

WeiboScope vận hành tương tự như công cụ tìm kiếm và quét qua khoảng 300.000 danh mục người sử dụng (user account), chú trọng tới những người có ảnh hưởng. Bên cạnh việc thu thập các bài viết về những chủ đề khác nhau và cho phép các nhà nghiên cứu tìm tài liệu bằng tiếng Anh, WeiboScope cũng có thể kiểm tra một một bài viết nhiều lần để biết có phải bài này đã bị chặn nên không thể truy cập. Nếu có, một tin báo lỗi cho biết rằng nó đã bị chặn, và WeiboScope cho bài đó đó vào danh sách các bài bị kiểm duyệt.

Các nhà nghiên cứu trong Dự án Thông tin Trung Quốc ở ĐH Hong Kong thường xuyên dùng WeiboScope để chỉ ra và lý giải những chủ đề bị cơ quan kiểm duyện nhắm tới trên trang mạng phổ biến của họ.

Một bài viết bị gỡ bỏ cho thấy, cơ quan kiểm duyệt Trung Quốc đã bắt đầu ngăn chặn sự truy cập liên quan tới các cuộc biểu tình có kế hoạch ở Hong Kong trong dịp kỷ niệm ngày thành phố bị trao trả cho Trung Quốc, 3 ngày trước khi xảy ra biểu tình.

Bài viết này cũng cho biết vì sao cần con người để duyệt qua các bài vở. Thay vì trực tiếp nói về các cuộc biểu tình, bài này đã dùng ‘một cơn bão đang tới’ làm tiếng lóng cho những gì sẽ xảy ra vào ngày kỷ niệm.

Sau khi thu thập mọi dự kiện, thách thức kế tiếp là tìm hiểu ý nghĩa của nó. Ông Gary King, giáo sư Đại học Harvard gần đây đã tìm ra kỹ thuật phân tích thông tin mạng xã hội do ông phát hiện có thể áp dụng cho mô hình kiểm duyệt của Trung Quốc. Nó còn có khả năng tiên đoán các sự kiện quan trọng trước khi các sự kiện này xảy ra.

Năm 2007, ông King là đồng sáng lập công ty Crimson Hexagon, chuyên đo lường cảm nhận của khách hàng qua các trang mạng xã hội cho những công ty lớn như Microsoft và Starbucks. Thay vì chỉ truy cập các từ khóa, phần mềm của Crimson dùng thuật toán để phân tích dữ liệu dựa trên một số những phân loại và chủ đề do người sử dụng xác định.

Năm ngoái, ông King đã dùng kho trữ dữ liệu truyền thông xã hội của Crimson để bắt đầu phân tích một số lớn dữ liệu truyền thông xã hội Trung Quốc bao gồm 11 triệu bài vở được đăng tải trên 1.382 diễn đàn Trung Quốc.

Ông King đã chọn 85 chủ đề thuộc giới hạn vấn đề nhạy cảm chính trị – từ các cuộc phản đối ở Nội Mông tới một trò chơi điện tử thông dụng – và phân loại bài vở dựa trên nội dung liên quan tới tin tức, chính sách nhà nước, khiêu dâm, kiểm duyệt và “hành động tập thể”, hay bài vở có thễ dẫn tới sự tập họp công cộng. Sau đó, ông King dùng nhu liệu Crimson để khảo sát xem bao nhiêu bài vở trong mỗi loại đã bị kiểm duyệt.

Trong một báo cáo mới phát hành, ông King và các nhà nghiên cứu khác tìm thấy, 13% bài vở trên mạng xã hội đã bị kiểm duyệt.

Đáng chú ý là chính phủ thường để yên những phê bình gay gắt về các chính sách quốc gia và các nhà lãnh đạo chính quyền. Nhưng họ nhắm tới những bài vở kêu gọi biểu tình trong những biến cố quan trọng. Đề tài bị kiểm duyệt chặt chẽ nhất bao gồm sự thảo luận về Nội Mông và Tăng Thành (Zengcheng), sự bắt giữ nhà bất đồng chính kiến Ngải Vị Vị và các vụ đánh bom về tranh cướp đất đai ở Phúc Châu.

Như vậy, các vụ kiểm duyệt thường bỏ qua những lời bình luận của những người thuộc chủ nghĩa dân tộcvề tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở biển Đông, nhưng trong suốt cuộc tranh cãi với Việt Nam năm ngoái, họ đã xóa bỏ các bài viết liên qua tới chủ đề này, sợ rằng dân chúng xuống đường biểu tình.

Đề tài khiêu dâm và các lời bình về sự kiểm duyệt hầu như bị ngăn cấm hoàn toàn.

Đa số hành động kiểm duyệt xảy ra trong vòng 24 tiếng khi bài viết được đăng trên mạng. Ông King viết: “Đây là một thành quả tổ chức tuyệt vời, đòi hỏi sự chính xác giống như trong quân sự, trên bình diện rộng lớn”. Chính phủ phải quyết định điều gì cần kiểm duyệt, chuyển những điều đó tới hàng chục ngàn người để họ thực thi sự kiểm duyệt trong vòng 24 tiếng.

Nhưng tìm ra lý do vì sao các bài viết bị biến mất chỉ là một nửa của trận đấu. Ông King nói, công ty của ông đang nhắm tới việc dùng nhu liệu để tiên đoán những hành động chính trị của Trung Quốc.

Như một phần trong bản phân tích, ông King thấy rằng nhịp độ kiểm duyệt gia tăng trong lúc Trung Quốc tranh cãi với Việt Nam, nhưng các bài viết về chuyện tranh chấp bị kiểm duyệt đã giảm xuống 5 ngày trước khi ký một hiệp ước hòa bình bất ngờ [với Việt Nam] hồi tháng 6 năm 2011. Một ví dụ khác, các bài viết đề cập đến nhà hoạt động chính trị Ngải Vị Vị bắt đầu giảm bớt vài ngày trước khi ông bị bắt.

Ông King nói: “Hàng trăm ngàn người tham gia để giúp chính phủ giữ bí mật… và một nghịch lý thú vị là, một kế hoạch khổng lồ như thế được thiết kế để không cho dân chúng biết (tin tức), thực sự đã tự lộ ra. Một con voi đã để lại các dấu chân lớn”.

Công ty Crimson Hexagon đã dùng phần mềm – mà ông King nhận bản quyền hồi tháng 5 [năm 2012] – để giúp những công ty khác hiểu sự khác biệt về việc nhận biết danh hiệu qua những dịch vụ đăng ký và cố vấn.

Nhưng công ty này nói rằng họ có nhiều hy vọng vào thị trường Trung Quốc. Do phần mềm này đặt căn bản chung quanh sự phân loại của một người về các bài viết trên mạng xã hội, nó có thể dễ dàng vượt qua rào cản ngôn ngữ và văn hóa, và điều này có nghĩa là nó có thể giúp thêm nhiều công ty hiểu được người khách hàng thầm lặng Trung Quốc nghĩ thế nào về các công ty, hay ít nhất nói về họ ở trên mạng.

Ông King nói đây chỉ là khởi đầu. Ông hy vọng có thể bẻ gẫy những dữ liệu kiểm duyệt về mặt địa lý để khảo sát sự khác biệt giữa chính sách kiểm duyệt toàn quốc và địa phương, và xem xét thêm về việc phải chăng chuyện xóa bỏ bài vở trên mạng internet có thể là điềm báo cho sự thay đổi chính sách.

Ông King không đơn độc. Những người khác, như các nhà nghiên cứu ở phân khoa Khoa học Máy tính của Đại học Carnegie Mellon, gần đây đã thực hiện một nghiên cứu rộng lớn về sự kiểm duyệt của Weibo, đang cố gắng tìm kiếm phương thức đã được giấu kín về tất cả các cuộc bàn thảo trên internet bị biến mất khỏi mạng điện tử ở Trung Quốc.

Nguồn: Wall Street Journal
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2012
Bản tiếng Việt © Trần Văn Minh

Nghiên cứu mới tiết lộ cách thức kiểm duyệt Internet ở Trung Quốc

Tác giả: Paul Mozur
Người dịch: Dương Lệ Chi
14-06-2012

kiểm duyệt internet ở trung cộng

Được chứng minh rõ ràng là các cơ quan tuyên truyền của Trung Quốc sử dụng nhiều kỹ thuật khác nhau để kiểm soát thông tin lan truyền trên các mạng xã hội, nhưng một nghiên cứu mới cho thấy, phòng tuyến cuối cùng của chính phủ là một đội quân kiểm duyệt, những người cắt bỏ các bài viết, đang hoạt động khác hẳn so với những gì chúng ta nghĩ trước đây.

Thay vì đơn giản là kiểm duyệt các chủ đề quan trọng của chính phủ hoặc các chủ đề làm cho Trung Quốc trông có vẻ xấu đi, nghiên cứu này tìm thấy, những người kiểm duyệt ở Trung Quốc đặc biệt nhắm vào mục tiêu là các bài viết có thể dẫn đến biểu tình hoặc các hình thức hành động tập thể khác, [ngoài sự kiểm duyệt các bài viết đó], một không gian rộng lớn còn lại dành cho những người sử dụng mạng ở Trung Quốc chỉ trích chính phủ.

Một nghiên cứu gần đây đã được Institute for Quantitative Social Science, thuộc Đại học Harvard công bố, đã tiến hành các bước đầu tiên, sử dụng các xu hướng kiểm duyệt để dự đoán hành vi của chính phủ Trung Quốc, kiểm tra các trường hợp mà các sự kiện chính trị lớn xảy ra, được báo trước bởi những thay đổi quyết liệt trong cách thức kiểm duyệt.

Nghiên cứu này do ông Gary King, là một nhà khoa học chính trị của trường ĐH Harvard, cùng với hai ứng viên tiến sĩ là Jennifer Pan và Margaret Roberts thực hiện, nghiên cứu tập trung vào các blog và các bản tin, bỏ qua các tiểu blog nổi tiếng nhất ở Trung Quốc, giống như Twitter, được gọi là Weibo. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu cung cấp kiến thức hữu ích mới về các biện pháp Trung Quốc kiểm duyệt thông tin trên mạng và mối quan hệ của cách thức kiểm duyệt đó đối với các hành động của chính phủ ở thế giới bên ngoài.

Ông King nói trong một cuộc phỏng vấn: “Đây là một chương trình rất lớn. Hàng trăm ngàn người tham gia để giúp chính phủ giữ bí mật… và nghịch lý thú vị là một chương trình to lớn như thế đã được thiết kế để không cho mọi người thấy những điều mà chính nó đã thực sự phơi bày. Một con voi để lại các dấu chân lớn“.

Ông King chỉ ra rằng, nghiên cứu này dựa vào các dữ liệu do công ty phân tích việc giám sát mạng truyền thông xã hội Crimson Hexagon thu thập, đã không xem xét các trang web mà Trung Quốc chặn thông qua hệ thống lọc Internet, được nhiều người biết đến như “Vạn Lý Hỏa Thành” hoặc kiểm duyệt nhiều từ khóa nhạy cảm dùng để kiểm soát những điều mà người sử dụng ở Trung Quốc tìm kiếm và đăng bài trên các mạng truyền thông xã hội.

Ông King nói rằng, một cư dân mạng Trung Quốc bình thường có thể sử dụng lối chơi chữ khéo léo và mưu kế để đi vòng qua hai kỹ xảo đầu tiên, ông King lập luận rằng, mối đe dọa thực sự về tự do ngôn luận ở Trung Quốc đến từ đội quân kiểm duyệt, được cả chính phủ và các công ty Internet sử dụng, những người đã kiểm tra và xóa các bài viết đăng trên mạng xã hội.

Sau khi kiểm tra hơn 11 triệu bài đã được đăng trên 1.382 trang mạng truyền thông xã hội ở Trung Quốc, nghiên cứu này ước tính rằng khoảng 13% trong số tất cả các bài đăng trên blog ở Trung Quốc bị kiểm duyệt.

Tìm kiếm để xác định mối quan hệ giữa nội dung của một bài viết và khả năng bài đó sẽ bị kiểm duyệt, nghiên cứu này chia các bài thành ba nhóm, dựa vào độ nhạy cảm chính trị. Thể loại nhạy cảm nhất gồm các cụm từ như “Trần Quang Thành” (nhà hoạt động pháp lý khiếm thị, người mà gần đây đã trải qua sáu ngày ẩn trú bên trong Đại Sứ quán Hoa Kỳ ở TQ) và “Thiên An Môn”, các cụm từ bị xếp loại nhạy cảm trung bình như “chính sách một con” và “môi trường và ô nhiễm“, trong khi các cụm từ bị xếp loại ít nhạy cảm nhất, gồm các cụm từ như “giao thông ở Bắc Kinh” và tên của các trò chơi video phổ biến.

Tỷ lệ kiểm duyệt ở ba loại này chính xác hơn dự kiến, nghiên cứu cho thấy: các từ ở mức độ nhạy cảm nhất đã bị kiểm duyệt 24% thời gian, trong khi các từ nhạy cảm trung bình thì bị kiểm duyệt 17% và 16% cho những từ ít nhạy cảm nhất.

Kiểm tra lại dữ liệu, các nhà nghiên cứu tìm thấy, không phải tất cả các bài viết có vẻ nhạy cảm đã bị kiểm duyệt như nhau. Chẳng hạn như, khiếu nại về tình trạng thiếu điện trong mùa xuân năm 2011 và dự đoán về chấm dứt chính sách một con trong thời gian Quốc hội [đang họp] năm 2011, nói chung không bị ảnh hưởng.

“Chính quyền thành phố này đối xử khinh miệt, các quan chức chính phủ ở đây lồng lên như những kẻ điên, chính quyền thành phố mà không có công bằng, chính quyền thành phố khoái chuyện thô bỉ, nơi mà tất cả các quan chức đều có người tình“, một người sử dụng Internet nói huyên thiên trong một bài không kiểm duyệt, đã được bản nghiên cứu trích dẫn.

Nghiên cứu lưu ý: “Các bài mang tính tiêu cực không thể ngẫu nhiên vuột khỏi một hệ thống có kẻ hở hoặc không hoàn hảo. Bằng chứng cho thấy, kiểm duyệt không có ý định ngăn cản các bài viết, mà kiểm duyệt tập trung vào việc loại bỏ các bài có khả năng dẫn đến hành động tập thể, bất kể các bài đó có đánh ngã ban lãnh đạo Trung Quốc và các chính sách của họ ra ánh sáng hay không” .

Nghiên cứu phát hiện, sau vụ đánh bom phản đối việc cưỡng bức trục xuất tại tỉnh Phúc Kiến hồi tháng 5 năm 2011, các bài viết phê bình chính phủ đã bị cắt – kể cả những bài viết ủng hộ chính phủ [liên quan đến chủ đề này] cũng bị cắt. Nghiên cứu cũng tìm thấy rằng, các trang mạng truyền thông xã hội trong nước, chẳng hạn như các dịch vụ cung cấp thông báo ở địa phương cho dân chúng, giống như các bản tin trực tuyến, đang ngày càng bị kiểm duyệt sau khi các sự kiện cụ thể xảy ra ở một số khu vực nhất định.

Ví dụ như, sau trận động đất ở Nhật Bản năm 2011, các bài viết về i-ốt – mà nhiều người sai lầm đã tin rằng có thể giúp chống lại bức xạ – dẫn đến việc mọi người đổ xô mua muối ở các cửa hàng tạp hóa, đã được gỡ bỏ khỏi các dịch vụ địa phương, nhưng vẫn còn trên các diễn đàn quốc gia.
Bản nghiên cứu lập luận rằng, do “tổ chức tập thể và địa phương thì không được phép, nên kiểm duyệt, bất kể ủng hộ hay chỉ trích chính phủ”.

Nghiên cứu tìm thấy chỉ có hai trường hợp ngoại lệ: Các bài viết với nội dung khiêu dâm hoặc những lời chỉ trích sự kiểm duyệt internet ở Trung Quốc hầu như hoàn toàn bị cắt, bất kể khi nào người sử dụng đăng tải, hoặc mức độ của những lời chỉ trích.

Có lẽ không ngạc nhiên khi ông King lưu ý trong cuộc phỏng vấn rằng, kiểm duyệt dường như khắc nghiệt hơn về những lời chỉ trích sự kiểm duyệt hơn là chỉ trích chính phủ.

Ngạc nhiên hơn nữa là kết quả cho thấy, những thay đổi trong kiểm duyệt có thể được sử dụng để dự đoán các hành động chính trị quan trọng của các nhà chức trách Trung Quốc. Trong ba trường hợp — một hiệp ước với Việt Nam về tranh chấp ở Biển Đông (Nguyên văn: biển Hoa Nam), việc cách chức Vương Lập Quân, cựu cảnh sát trưởng Trùng Khánh và việc bắt giữ nhà bất đồng chính kiến họa sĩ Ngải Vị Vị – nghiên cứu cho thấy, có những thay đổi mạnh mẽ về cách kiểm duyệt diễn ra vài ngày trước khi các sự kiện xảy ra.

kiểml duyệt internet ở trung cộng

a) Việc bắt giữ Ngải Vị Vị; b) Hiệp ước hòa bình ở Biển Đông; c) Cách chức Vương Lập Quân (sự kiện Bạc Hy Lai).

Trường hợp ông Ngải, các nhà nghiên cứu để ý thấy rằng, xóa các bài viết về họa sĩ này bắt đầu gia tăng năm ngày trước khi ông bị bắt, trước cả bất kỳ dấu hiệu hoặc cảnh báo nào đưa ra công chúng về việc ông sẽ bị bắt giữ. Kiểm tra sự gia tăng trong việc xóa bỏ so với tốc độ kiểm duyệt các cuộc thảo luận của Ngải Vị Vị trong suốt cả năm, ông King tìm thấy, việc gia tăng kiểm duyệt theo thống kê là cao nhất trong năm.

Ông King viết: “Chúng tôi đưa ra giả thuyết rằng giới lãnh đạo Trung Quốc đã (nếu không ai để ý) quyết định hành động khoảng năm ngày trước và chuẩn bị cho điều đó bằng cách thay đổi mức độ kiểm duyệt để nó khác với điều lẽ ra phải như vậy”. Ông viết thêm rằng, hành vi kiểm duyệt “có vẻ tiên đoán được các hành động xảy ra sau đó, ở bên ngoài Internet, chuyện kiểm duyệt cung cấp thông tin cho dù các phương tiện truyền thông truyền thống im lặng”.

Ông King nói, các phát hiện của nhóm nghiên cứu ở Harvard trong việc tiên đoán sức mạnh của kiểm duyệt chỉ là sơ bộ, nhưng đó là chủ đề ông đang tiếp tục theo đuổi.

Nguồn: Wall Street Journal
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2012

Trúc Lâm Yên Tử Trên Mạng Xã Hội: