Aung San Suu Kyi: Người phụ nữ phi thường
1, 2
Bà Aung San Suu Kyi (San Suu Kyi) một nhà đấu tranh dân chủ Miến Điện vừa được chế độ độc tài quân nhân Miến trả tự do hôm Thứ Bảy 13/11 sau nhiều năm bị quản thúc tại gia.
Bà San Suu Kyi sinh ngày 19/6/1945 và là người thành lập Liên minh Quốc gia Dân chủ (National League for Democracy – NLD) đấu tranh cho một nền dân chủ đa đảng tại Miến Điện. Liên minh NLD thành lập năm 1989 trong phong trào quần chúng và sinh viên đòi thiết lập chế độ dân chủ tại Miến Điện để chuẩn bị tham gia cuộc bầu cử do nhóm quân nhân cầm quyền hứa hẹn tổ chức.
Bà San Suu Kyi, con gái út của tướng Aung San, người thành lập đảng Cộng sản Miến Điện và cũng là người xây dựng quân đội Miến lãnh đạo cuộc kháng chiến chống đế quốc Anh giành độc lập cho Miến. Trong Thế chiến 2, Nhật Bản chiếm Miến Điện và sau khi Nhật đầu hàng người Anh trao trả độc lập cho Miến năm 1948, một năm sau khi tướng Aung San bị ám sát.
Tướng Aung San kết hôn với bà Daw Khin Kyi, một nữ điều dưỡng viên năm 1942 và sinh hạ được ba nguời con, hai trai một gái.
Tướng Aung San bị ám sát ngày 19/7/1947 năm ông 32 tuổi, lúc bà San Suu Kyia mới lên hai. Mẹ bà trở thành một nhân vật được quý trọng trong chính quyền Miến Điện và được giao phụ trách các vấn đề xã hội và giáo dục.
Năm 1960 bà Daw Khin Kyi được bổ nhiệm đại sứ Ấn Độ. Bà San Suu Kyi theo mẹ sang New Delhi học trung học tại đó. Năm 1964 bà sang Anh học đại học. Năm 1967 bà tốt nghiệp cử nhân Chính trị học và Kinh tế học. Sau đó bà sang Mỹ tiếp tục con đường học vấn đồng thời làm việc bán thời cho văn phòng Tổng thư ký Liên hiệp quốc (ông U Thant, Tổng thư ký Liên hiệp quốc người Miến Điện).
Năm 1972 bà kết hôn với ông Michael Aris, người Anh, một chuyên viên về văn minh Tây Tạng quen biết nhau thời gian bà San Suu Kyi học ở Anh. Sau lễ cưới bà San Suu Kyi theo chồng sang vương quốc Bhutan, một tiểu quốc trong dãy núi Hy Mã Lạp Sơn.
Bà San Suu Kyi và ông Aris có hai con trai. Alexander Aris sinh năm 1973 và Kim Aris sinh năm 1977. Bà nuôi dạy Alexander và Kim theo phong tục Miến Điện. Năm1986 bà đưa hai con về tham dự lễ chuẩn bị xuất gia như mọi thanh niên Miến Điện.
Năm 1988 là năm định mệnh gắn liền bà với cuộc đấu tranh đòi dân chủ của Miến Điện.
Tháng Ba năm đó bà San Suu Kyi về nước săn sóc Mẹ bị bệnh nặng. Tháng 5 sinh viên Rangoon xuống đường phản đối chế độ quân nhân của đảng Xã Hội Miến Điện (Burma Socialist Program Party) do tướng Ne Win cầm đầu sau cuộc đảo chánh quân sự năm 1962 đưa đến sự từ chức của tướng Ne Win ngày 3/7/1988. Sinh viên Miến Điện tiếp tục xuống đường đòi hủy bỏ chế độ xã hội quân phiệt tái thiết lập chế độ dân chủ. Các cuộc biểu tình bị đàn áp, 5.000 người bị bắn chết trên đường phố.
Ngày 15/8 bà San Suu Kyi viết một thư ngỏ gởi chính phủ quân nhân yêu cầu thiết lập một Hội đồng Tư vấn để chuẩn bị một cuộc bầu cử có nhiều đảng chính trị tham dự. Ngày 21/8 bà San Suu Kyi nói chuyện trước 500.000 người tụ tập trước cổng chùa Shwedagon, một ngôi chùa lớn tại Rangoon kêu gọi giới quân nhân nhanh chóng thiết lập một chế độ dân chủ để cứu nước. Chồng bà, ông Michael Aris và hai con đều có mặt trong buổi nói chuyện lịch sử này để yểm trợ tinh thần.
Tình hình đòi dân chủ trong nước sôi sục .
Thoạt tiên giới quân nhân kiêng nể bà San Suu Kyi vì bà là con gái của một vị anh hùng Miến Điện. Nhưng một tháng sau giới quân nhân bắt đầu hành động chống bà.
Ngày 18/9 quân đội Miến thành lập Hội đồng Quốc gia Vãn hồi Trật Tự và Luật pháp (State Law and Order Restoration Council – SLORC) ban hành lệnh giới nghiêm cấm mọi cuộc tụ họp trên 4 người và tuyên bố sẽ tổ chức bầu cử đa đảng thiết lập chế đô dân sự trong tương lai để ve vãn thế giới và làm yên lòng dân.
Ngày 24/9 bà San Suu Kyi cùng với một số trí thức đồng chí hướng thành lập Liên Minh Quốc gia Dân chủ (National League for Democracy – NLD) chuẩn bị tham gia cuộc bầu cử. Bà San Suu Kyi được bầu làm Tổng Thư Ký Liên minh.
Sau khi thành lập đảng NLD bà San Suu Kyi bất chấp lệnh cấm tụ họp đi khắp nước vận động cho đảng NLD. Có lần bà bước thẳng vào mũi súng đã lên đạn của hàng lính cản để mở đường đi.
Vào những ngày cuối năm 1988 mẹ bà qua đời. Dân chúng Rangoon ùn ùn kéo nhau tham dự đám tang ngày 2/1/1989 như một thái độ ủng hộ bà San Suu Kyi.
Trong tang lễ, bà San Suu Kyi thề trước linh cửu Mẹ rằng bà sẽ theo gương cha mẹ đấu tranh phục vụ nước Miến Điện dù phải trả bằng sinh mạng mình.
Phản ứng của Hội đồng SLORC quyết liệt. Ngày 17/2/1989 SLORC ra lệnh cấm bà San Suu Kyi ra tranh cử dân biểu. Và bốn tháng sau, ngày 20/6, ra lệnh quản thúc bà tại gia và bắt giam các sinh viên biểu tình trước ngôi nhà của bà. Bà San Suu Kyi tuyệt thực đòi trả tự do cho sinh viên. Ông Michael Aris đến Rangoon yêu cầu được ở tù với các sinh viên.
Cuộc bầu cử hứa hẹn được tổ chức ngày 27/5/1990. Dù bà San Suu Kyi đang bị quản thúc, đảng NLD vẫn thắng 82% ghế quốc hội. Nhưng nhóm tướng lãnh cầm đầu Hội đồng Quốc gia Vãn hồi Trật Tự và Luật pháp không thừa nhận kết quả cuộc bầu cử.
Tháng 10/1990 bà San Suu Kyi được giải Nhân Quyền Rafto (do giáo sư Thorolf Rafto thành lập) và tháng 7/1991 bà được giải Nhân quyền Sakharov do Nghị viện Âu châu trao tặng.
Ngày 14/10/1991 bà được giải Hòa bình Nobel. Hội đồng SLORC cho phép bà đi Oslo lãnh giải với điều kiện đi luôn. Bà từ chối rời khỏi nước. Hai người con thay bà lãnh giải. Số tiền thưởng 1.3 triệu mỹ kim bà San Suu Kyi dùng thiết lập quỹ sức khỏe và giáo dục cho người nghèo.
Năm 1995 Hội đồng quân nhân chấm dứt lệnh quản thúc nhưng không cho phép bà ra khỏi thủ đô Rangoon.
1, 2