Khi một dân tộc cùng quyết tâm đòi Tự Do – Dân Chủ
Hồng Lạc
“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.”
Trào lưu dân chủ từ Bắc Phi và Trung Đông đang phả hơi nóng vào gáy chúng ta! Có thể dùng “ngôn ngữ bóng đá” để mô tả một thực tế đang diễn ra mà ngay cả những tờ báo nhà nước cũng không thể đứng ngoài. Sau những biến động lớn ở Bắc Phi và Trung Đông mà đỉnh điểm là hai cuộc biểu tình kết thúc khá chóng vánh ở Tunisia và Ai Cập thì khá nhiều người cho rằng, thời cơ cho một cuộc cách mạng dân chủ ở Việt Nam đang tới gần. Có nhiều bài viết liên quan đến sự kiện Tunisia, Ai Cập, Bắc Phi và Trung Đông. Có nhiều bài viết nói đến một cuộc biểu tình lớn sẽ xảy ra ở Việt Nam trong một tương lai không xa. Có nhiều bài viết nhắc đến hiện trạng phong trào dân chủ Việt Nam chưa được tổ chức tốt và có nhiều bài viết lo ngại một sự chuyển đổi không được chuẩn bị kỹ càng, không được một lực lượng đối lập đủ sức tiếp nhận. Có nhiều ý kiến so sánh một Tunisia và Ai Cập không có đối lập đủ lớn vẫn có thể thành công chóng vánh thì liệu một Việt Nam nếu xảy một cuộc biểu tình có đem lại thắng lợi và thời điểm nào là thích hợp cho sự chín muồi của một cuộc cách mạng? Đâu là nhân tố để đảm bảo sự thắng lợi? Chúng ta phải làm gì và tổ chức ra sao để một sự chuyển đổi có thể diễn ra trong thế chắc thắng? v.v. và v.v.
Vì vậy, người viết nhận thấy không thể chậm trễ hơn để hoạch định một lối đi khả dĩ trong nhận thức chung của mọi người dân và là lúc cần đưa ra một sự nhìn nhận sát thực để có thể đánh giá thời cơ và vận hội của con đường dân chủ. Với việc để ngỏ bài viết (các bài đều có tiêu đề nghi vấn) sẽ giúp chúng ta cùng nhau bàn đến các vấn đề mà con đường dân chủ sẽ phải đối diện để từ đó, rút ra những kết luận hay tìm ra những bước đi thích hợp trong một tiến trình được chuẩn bị đầy đủ.
I. Nền dân chủ Việt Nam sẽ đến từ đâu?
1) Nền dân chủ Việt Nam có thể đến từ sự chuyển hóa chế độ cộng sản?
Chế độ độc đảng cộng sản hiện nay có thể tự chuyển hóa hay không và nếu có thì nó sẽ chuyển hóa như thế nào và làm sao để nó tránh khỏi một con đường mà cũng khá nhiều quốc gia đã rơi vào khi vừa thoát chế độ độc tài lại rơi vào chế độ dân chủ giả hiệu một đảng khác Đảng Cộng Sản (ĐCS) thống lĩnh độc tôn? Để trả lời được câu hỏi này thật không dễ dàng và nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong phần này, chúng ta sẽ cùng nhau đánh giá những khả năng có thể xảy ra khi chế độ độc tài tìm con đường thoát thân khỏi vũng lầy mà vẫn giữ được những lợi thế nhất định cho họ:
Khả năng 1: Chính quyền nới lỏng cho các lực lượng đối lập phát triển và dẫn tới một cuộc tổng tuyển cử dân chủ đa đảng.
Có lẽ con đường này là mong muốn của nhiều người vì nó là con đường để tránh được những tổn thất cho tất cả các phía, mặc dù vậy thì trong lịch sử chưa từng xảy ra kiểu chuyển hóa này vì ĐCS thường lo sợ nếu điều này xảy ra thì ĐCS sẽ không thể cạnh tranh được với các chính đảng khác trong thế đuối do hình ảnh mà tất cả các ĐCS để lại là những vết nhơ khó xóa lấp. Thực tế thì tại một số quốc gia Đông Âu và Liên Xô cũ sau cách mạng nhung thì ĐCS vẫn hoạt động bình thường nhưng không thể đánh bại các chính đảng khác để tái lập chính quyền. Điển hình của thực tế này là lãnh tụ ĐCS Nga Duganov đã nhiều lần tranh chức Tổng thống nhưng đều thất bại. Thực tế tại Việt Nam thì hình ảnh ĐCS còn xấu hơn các đảng Marxist khác vì Việt Nam đã trải qua một thời gian phát triển kinh tế thị trường và hầu hết các quan chức đảng đều bị chìm trong cơn bão tham nhũng trầm trọng và tệ mua quan bán chức trắng trợn nên trong mắt người dân nói chung, ĐCS đồng nghĩa với một đảng xấu xa vừa đáng sợ, đáng xấu hổ vừa đáng ghét.
Vì vậy, khả năng 1 khó xảy ra và thực tế đến tận bây giờ đã có thể khẳng định là chưa có bất kỳ tín hiệu nào cho thấy khả năng này xảy ra. Nếu tới đây Quốc hội đi tới việc sửa chữa Hiến pháp 1992 và bỏ điều 4 thì khả năng 1 vẫn còn là một bí ẩn khó đoán.
Khả năng 2: ĐCS tự chia tách thành hai đảng theo hai nhóm cấp tiến và bảo thủ, nhóm cấp tiến sẽ lấy tên khác và từ bỏ chủ nghĩa Marx–Lenin, phát triển lực lượng và cạnh tranh với ĐCS.
Khả năng 2 trùng với suy nghĩ của một số các vị lão thành cách mạng muốn có sự “đa nguyên” để tránh độc tài nhưng ngại đặt ra vấn đề mất – còn của ĐCS, tuy nhiên nếu suy xét thì thấy khả năng 2 tồn tại nhiều vấn đề khiến cho ĐCS né tránh hoặc con đường dân chủ sẽ phát triển theo xu hướng cực đoan, phi dân chủ (dân chủ giả hiệu) sau:
♦ Nếu ĐCS tách thành hai thì cũng đồng nghĩa với việc cho phép đa nguyên chính trị, điều này đồng nghĩa với việc ĐCS sẽ phải cho phép thành lập các đảng phái khác ngoài ý muốn của họ, điều mà ĐCS đang lo sẽ dẫn tới mất độc quyền kiểm soát quốc gia. Vì vậy, nếu ĐCS chọn xu hướng này cũng có nét tương đồng với khả năng 1 nhưng ĐCS chủ động hơn trong việc khởi đầu con đường dân chủ đa nguyên – đa đảng.
Nếu cho phép tách đôi thì ĐCS sẽ nhanh chóng trở nên lép vế trước “nửa đối lập” kia và về phía nửa đối lập mới chia tách sẽ có thể trở thành một dạng như đảng Nước Nga thống nhất của ông Putin hay đảng Nhân dân Campuchia của ông Hun Xen .v.v. và đảng này sẽ trở thành một đảng thống soái xã hội và gây sức ép lên đời sống chính trị quốc gia và kết quả là đất nước vẫn không có được dân chủ và các tệ nạn xã hội do các đảng viên ĐCS gây ra vẫn tồn tại lâu dài và con đường dân chủ của đất nước sẽ còn kéo dài không biết đến bao lâu.
♦ Nếu tách đôi thì giới chóp bu ĐCS vẫn có thể thống lĩnh cả hai đảng, trong khi đó, họ chưa hề được trang bị những kiến thức dân chủ nên các đảng này khó từ bỏ con đường đã dẫn đất nước đến sai lầm. Mặt khác, khi một đảng phái tách ra từ ĐCS, sẽ có nhiều người dân xin gia nhập vào đảng mới này và sẽ khiến cho đảng mới thành lập chiếm thế áp đảo, làm mất sự đối trọng cần thiết cho một trật tự chính trị dân chủ cần có sau khi chuyển đổi.
Khả năng 3: Một số nhân vật chủ chốt trong ĐCS liên kết và thoả thuận ngầm làm một cuộc chính biến tương tự Liên Xô năm 1991, điều này dễ xảy ra nhất khi đất nước bị rơi vào trì trệ sâu không thoát ra được khiến người dân oán thán gây áp lực cao lên ĐCS. Tình hình Việt Nam sắp tới có nét giống Liên Xô những năm 1985-1990 (giai đoạn cải tổ trước đảo chính) khi ĐCS tìm cách nới lỏng sự kiểm soát tập trung của Đảng và nhà nước trong một số lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội (ở Việt Nam chưa thể hiện rõ như ở Liên Xô). Về tự do hóa ngôn luận mà Liên Xô đã áp dụng thì vẫn còn là điều chưa thể dự đoán ở Việt Nam. Về bầu cử cạnh tranh và tiến đến loại bỏ sự can thiệp của các cơ cấu đảng vào kinh tế và một số mặt của đời sống chính trị xã hội đã được Liên Xô thực thi trong giai đoạn này thì ở Việt Nam đang hô hào trước kỳ bầu cử quốc hội sau đại hội XI của ĐCS. Nhưng những nỗ lực cải cách của Liên Xô đã không thu được kết quả như mong đợi và một cuộc đảo chính đã xảy ra ở Liên Xô vào năm 1991. Với những diễn biến chính trường Việt Nam thì nếu khả năng này xảy ra sẽ theo hai kịch bản sau:
a) Nền chính trị sẽ dễ dẫn tới một sự lệch cực, các thành viên chóp bu của ĐCS sẽ trở thành những Yeltsin, Putin… của Việt Nam và nhanh chóng thiết lập một trật tự mới mà không có ai bị trầy da trốc vảy gì cả, bộ mặt mới của thế chế có vẻ giống dân chủ được tạo nên giống một hình chiếu từ phiên bản cũ, các chính đảng khác có thể ra đời nhưng không thể cạnh tranh với đảng vừa thoát thai từ ĐCS.
b) Các thành phần cấp tiến chiếm ưu thế và thực hiện một lộ trình dân chủ thực sự tương tự như các quốc gia Đông Âu. Điều này khó xảy ra ở Việt Nam hơn do phe bảo thủ vẫn mạnh hơn phe cấp tiến và điều quan trọng là đa số họ đều đã nhúng chàm và lo sợ sẽ bị “dính đòn hồi mã thương” nếu chính biến hướng tới một nền dân chủ thực sự.
2) Nền dân chủ VN đến từ phong trào dân chủ của nhân dân
Phong trào dân chủ được hiểu là từ trào lưu trải rộng và không ngoại trừ bất cứ thành phần nào của xã hội, nó xuất phát từ trong nước hay từ nước ngoài, nó đến từ ước vọng của những người dân bình thường cho đến mong muốn thoát khỏi vũng lầy giả dối của chính những người cộng sản. Nó là hệ quả của bất cứ chế độ cai trị độc tài nào và chế độ độc tài càng hà khắc bao nhiêu càng khiến cho khát vọng dân chủ của mọi người dân càng lớn bấy nhiêu. Vậy, đâu là những khả năng có thể xảy ra mà điểm xuất phát là từ phong trào dân chủ, chúng ta sẽ cùng xem xét các khả năng và những giả định theo chủ quan của người viết.
Khả năng 4: Một số tướng lĩnh quân đội và nhiều vị lão thành cách mạng, nhiều nhân sĩ, trí thức, văn nghệ sĩ cùng ký vào một bản kiến nghị Quốc Hội cho phép lập một đảng (ví dụ) Đảng Dân Chủ Xã Hội (ĐDCXH) bên cạnh ĐCS, đảng này chủ trương một nước Việt Nam tự do, dân chủ và bình đẳng. Số người ký vào bản kiến nghị lên tới hàng chục, sau đó tăng lên hàng trăm ngàn người.