Tưởng-Niệm 50 Năm Anh-Hùng Ngô-Đình-Diệm, Anh-Hùng Ngô-Đình-Nhu Vị-Quốc Vong-Thân 1963-2013:

Mấy hôm nay, Facebook cá nhân của nhiều người chia sẻ ý tưởng bình chọn những chính sách tồi trong thời gian gần đây với những đề cử cụ thể với một tinh thần rất chi hài hước.

bất động sản

Thời sự nhất trong danh sách đề cử là kịch bản thu thuế đối với tiền gửi tiết kiệm của hiệp hội Bất động sản TP.HCM (ảnh minh họa). Ảnh: Vũ Lê/VNE

Trang “Cuộc sống tươi đẹp” gọi tên đó là “9 giải đề cử Oscar (made in Việt Nam) của năm về kịch bản xuất sắc nhất” kèm tên tác giả. Đó là một tập hợp những đề xuất chính sách tầm phào nhất trong mắt phần lớn người dân, đã bị phản đối quyết liệt nên buộc phải từ bỏ; cùng những chính sách tầm phào không kém nhưng vẫn được thông qua, sau đó có cái được sửa, có cái bị để cho chết yểu.

Thời sự nhất trong danh sách đề cử là kịch bản thu thuế đối với tiền gửi tiết kiệm của hiệp hội Bất động sản TP.HCM, đi nước ngoài quá hai năm sẽ bị xoá tên khỏi hộ khẩu của bộ Công an hay nắp quan tài không được lắp kính của bộ Văn hóa – thể thao và du lịch.

Nói tầm phào là nói giảm, nói tránh, nói theo kiểu... AQ, chứ nếu những thứ tầm phào ấy có hiệu lực mà cơ quan công quyền quyết tâm thi hành thì không ít quyền con người, quyền công dân, lợi ích của họ bị xâm phạm, lại có không ít nhóm lợi ích được hưởng lợi. Cũng có những chính sách, không hẳn là không có lý nhưng vì không khả thi nên cũng bị cho là tầm phào như phạt người sử dụng điện thoại di động ở cây xăng, nhưng nó thuộc một phạm trù khác, sân chơi bình chọn khác.

Có lẽ, đi cùng với những đề cử kịch bản/tên tác giả, nên có thêm phần thuyết minh chi phí – những mất mát vô lý cho việc chuẩn bị/thực hiện chúng, từ phía ban hành lẫn phía bị thi hành (nếu chính sách được thông qua). Đó không chỉ là chi phí về thời gian, tiền bạc mà còn là niềm tin vào cơ quan làm chính sách, vào vai trò, nghĩa vụ của Nhà nước đối với người dân – những người đóng thuế để nuôi Nhà nước và niềm tin vào những thứ mà lẽ thường phải tin mới làm theo, như luật pháp.

Cũng may, giờ đây, không phải chính sách tầm phào nào cũng dễ dàng được thông qua để có thể cưỡng chế thực hiện. Sự phản biện của người dân thông qua kênh báo chí phần nào có tác dụng. Thế nhưng, không thể, không nên trông chờ vào sự “may rủi” vào phút chót này. Không ít chính sách, tới lúc ban hành xong rồi báo chí mới biết. Chúng ta có luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật, có những văn bản quy chuẩn hoá quy trình làm chính sách mà trong đó, bảo đảm tính công khai, minh bạch (trừ trường hợp có nội dung thuộc bí mật nhà nước) hay lấy ý kiến đóng góp, tiếp thu… là những nguyên tắc bắt buộc. Về mặt kỹ thuật, đánh giá tác động của chính sách, so sánh lợi ích – chi phí của chính sách cũng là động tác bắt buộc. Nếu làm đúng, làm đủ, thì sự việc đã không đến nỗi trật giuộc ngay từ đầu. Hàng năm, cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật thuộc bộ Tư pháp đều tiến hành hậu kiểm các văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành, chỉ ra được rất rất nhiều chuyện đã rồi, cần phải huỷ hoặc sửa. Thế nhưng, năng lực phát hiện của nơi này cũng có hạn. Trong một số hình thức văn bản, bộ Tư pháp có trách nhiệm thẩm định ngay từ đầu nhưng đã bỏ lọt, như trường hợp nghị định bắt buộc ghi tên cha mẹ trong chứng minh nhân dân (mới), bộ cho qua rồi lại kiến nghị thay đổi.

Năng lực làm chính sách yếu kém của ta có phần nguyên nhân từ nhận thức, năng lực của con người quản lý, nhưng nguy hiểm hơn là con người ấy có thể tự làm cho năng lực mình trở nên yếu kém vì những động cơ khác nhau mà sự chi phối của các nhóm lợi ích đang là mối nguy nổi lên, bên cạnh tư duy quản lý theo sự thuận tiện cố hữu.

Năng lực làm chính sách yếu kém của ta có phần nguyên nhân từ nhận thức, năng lực của con người quản lý, nhưng nguy hiểm hơn là con người ấy có thể tự làm cho năng lực mình trở nên yếu kém vì những động cơ khác nhau mà sự chi phối của các nhóm lới ích đang là mối nguy nổi lên, bên cạnh tư duy quản lý theo sự thuận tiện cố hữu.

Chúng ta chưa có toà Hiến pháp hay chế định nào đó để phán xét tính hợp hiến, hợp pháp của các văn bản quy phạm pháp luật mà đang chỉ trông chờ vào hệ thống mang tính kiểm soát nội bộ. Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước mới chỉ điều chỉnh “trách nhiệm bồi thường của Nhà nước đối với cá nhân, tổ chức bị thiệt hại do người thi hành công vụ gây ra trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng, thi hành án”, không xét bồi thường thiệt hại do văn bản quy phạm pháp luật gây ra. Trong bối cảnh đó, ý tưởng bình chọn các đề xuất chính sách hay chính sách tồi, dù dưới danh nghĩa, tên gọi là gì, nó thể hiện một sự phản ứng, phản kháng cần thiết trước những thứ tầm phào mà người dân phải chịu đựng. Không chỉ là một sự xả stress của người đưa ra ý tưởng hay hưởng ứng, nó có thể là nhiệt kế đo thái độ xã hội cần thiết đối với các cơ quan hoạch định chính sách nói riêng và công quyền nói chung.

Nước Mỹ bên cạnh giải Oscar cho tác phẩm/cá nhân xuất sắc trong lĩnh vực điện ảnh có giải Mâm xôi vàng dành cho điều ngược lại. Ở Việt Nam, hàng năm báo Tuổi trẻ cười tổ chức bình chọn giải Trái cóc xanh trong lĩnh vực văn hoá văn nghệ cho những cái gọi là tác phẩm hay cá nhân gây phản cảm. Một cuộc bình chọn các chính sách tồi chính thức, công khai, tập họp sự tham gia của nhiều người, tại sao không? Chủ nhân Facebook Cuộc sống tươi đẹp, sau khi đưa ra chín đề cử về ý tưởng/chính sách tồi, bình luận: “Trong cuộc sống không thể tránh sai sót nhưng xa thực tế cuộc sống quá thì gọi là sai cơ bản”. Chỉ ra những cái sai cơ bản là để giảm thiểu chúng, để cuộc sống tươi đẹp hơn.

Theo Báo Sài-Gòn Tiếp-Thị

Cu Làng Cát @ Trúc-Lâm Yên-Tử