Trang Chính

Truyền-thống tín-ngưỡng dân-tộc Việt-Nam bắt-nguồn từ cái tín-ngưỡng cố-hữu Lạc-Việt, mà ngày nay Khảo-cổ-học đã chứng-minh ở sự phát-hiện Cổ-tích văn-hóa Trống-Đồng Đông-Sơn ( Thanh-Hóa ) với Cổ-tích văn-hóa Cổ-Mộ Nghi-Vệ ( Bắc-Ninh ). Cả hai đều là di-tích của nền văn-minh có trước thời-kỳ du-nhập văn-hóa ngoại-lai, như Nho-giáo ở Trung-Hoa xuống và Phật-giáo ở Ấn-Độ sang vậy. Trống-Đồng Lạc-Việt với Cổ-Mộ biểu-thị cái tín-ngưỡng cổ-truyền của dân-tộc, một đàng là mệnh-lệnh Quốc-gia, một đàng là linh-hồn Tổ-tiên. Cả hai tín-ngưỡng Quốc-gia và linh-hồn Tổ-tiên đều phối hưởng vào thiên-nhiên như tục dựng nhà-mồ trong hang núi để bảo-vệ thi-hài Tổ-tiên, hay tục minh-thệ của triều-đình trước Đồng-Cổ Sơn-Thần ở thời Lý, thời Trần vậy :

" Thề rằng : Làm con mà bất-hiếu, làm bầy-tôi mà bất-trung, Thần-minh tru-diệt ". " Vi tử bất hiếu, vi thần bất trung, thần minh kích chi " .

Tín-ngưỡng linh-hồn Tổ-tiên đáp-ứng cho khát-vọng cá-nhân :

" Vẫn biết tinh-thần di tạo-hóa
Sống là còn mà thác cũng như còn ".
_ ( Phan-Bội-Châu )

Tín-ngưỡng Tổ-quốc lấy sông núi làm tượng-trưng để đáp-ứng cho khát-vọng tôn-giáo, tập-thể Quốc-gia Dân-tộc tin-tưởng vào sức-mạnh của cái ý-chí " sinh tử cộng tồn " của đoàn-thể giống nòi Lạc-Việt :

" Dấu địa linh con Lạc cháu Hồng ! "

Cả hai tín-ngưỡng cá-nhân vào Tổ-tiên và tín-ngưỡng đoàn-thể vào sông núi đều hướng lên siêu-nhiên qua hình-ảnh tượng-trưng của Sơn-động. Như lời Linh-mục Thiên-Chúa Léopold Cardière đã kết-luận về tín- ngưỡng Việt-Nam : " Ngưòi dân Việt có thể nói là sống trong không-khí siêu-nhiên …. Bất cứ một người Việt nào, thuộc bất cứ giai-cấp nào trong xã-hội đều không ra khỏi sự ám-ảnh của siêu-nhiên…. Người Việt tin họ cử-động trong bầu không-khí siêu-nhiên. Siêu-nhiên ám-ảnh họ ban ngày cũng như ban đêm, giấc mộng cũng không giải-thoát được họ khỏi ám-ảnh siêu-nhiên, vì mộng cũng là chứng triệu biểu-hiệu của Thần-linh vậy " .
_ ( Léopold Cardière E.F.E.O. ) --" Croyances et Pratiques Religieuses des Vietnamiens " ).

Đấy là Thần-đạo cổ-truyền nguyên-thủy của dân-tộc Việt-Nam, tín-ngưỡng vào Thần-linh bàng-bạc khắp cả không-gian và thời-gian và làm môi-giới cho thế-giới hữu-hình và thế-giới vô-hình, thế-giới vật-chất và thế-giới tâm-linh. Vậy trong tâm-hồn người dân Việt chúng ta, tinh-thần và vật-chất, thần-hồn và thần-xác chưa phải phân-chia làm hai thế-giới cách-biệt, mà trái lại hai cõi ấy còn luôn luôn qua lại giao-lưu một cách liên-tục, mở rộng hướng lên. Bởi vậy mà tín-ngưỡng chỉ cốt ở lòng thành-tín vào Thần-linh tối-cao ở hành-động ngôn-ngữ ý-nghĩa, thì có thể nói được " Đời " : trần-gian tục-lụy, với " Đạo " : siêu-nhiên giải-thoát để thấy hạnh-phúc bình-an cho tâm-hồn, không phải nhờ cậy vào một giới thay mặt Tối-cao, đứng làm trung-gian giữa Đời và Đạo, giữa Người và Trời. Tín-ngưỡng Thần-linh hay Thần-đạo thực là nhựa sống của dân-tộc, đã là cơ-sở nền-tảng trong cơ-cấu tồ-chức xã-hội Việt-Nam, từ hạ-tầng cơ-sở cho đến thượng-tầng chính-trị, như đồ-biểu sau đây cho ta thấy rõ :
______________________________________________
ĐỒ-BIỂU CƠ-CẤU TỔ-CHỨC XÃ-HỘI VIỆT-NAM ._

A/ _ Hệ-Thống Tồ-Chức Tập-Quyền Quân-Chủ._
Cơ-Cấu Chính-Trị Cơ-Cấu Tôn-Giáo
Triếu-đình : Văn, Võ Bàn thờ Vũ-trụ, Sơn-xuyên, Xã-tắc
Tỉnh Miếu thờ Bách Thần
Phủ Chư Hiền
Huyện Vong-linh

B/ _ Hệ-Thống Tổ-Chức Phân-Quyền Dân-Chủ ._
Tổng : Công-cử Đình -- thờ Thành-Hoàng
Xã : Hội-đồng Kỳ-mục Chùa -- thờ Phật
Thôn : Am -- thờ Chúng-sinh

C/ _ Hệ-Thống Thân-Tộc ._
Gia-đình : Tộc-trưởng ; Tộc-chi Từ-đường : thờ Tổ-tiên
________________________________________________
Nhìn qua đồ-biểu tổ-chức trên đây, chúng ta nhận thấy những nét đặc-biệt như sau :

1) . Trước hết là giáo-quyền hay Tục-quyền, hay bên Đời và bên Đạo kết-họp với nhau không gián-đoạn từ dưới lên trên .

2) . Bản-vị xã-hội chính-trị không phải là cá-nhân, một nam hay một nữ như ở các xã-hội công-quyền kỹ-nghệ Âu-Tây hiện-đại, mà bản-vị công-quyền căn-cứ vào đơn-vị gia-tộc lấy làm bản-vị xã-hội. Điều này có một ý-nghĩa chính-trị xã-hội rất trọng-đại ở chỗ nó bảo-vệ quan-hệ xã-hội về cả tình lẫn lý chứ không phải lấy cá-nhân làm bản-vị xã-hội thì chỉ hợp lý mà bỏ mất tình. Một khi đề-cao cá-nhân, thì trái với nguyên-lý đoàn-thể xã-hội, vì nhân-loại là một loại xã-hội không thể sinh-tồn ngoài đoàn-thể xã-hội. Nếu đề-cao cá-nhân là bản-vị xây-dựng xã-hội, thì một số cá-nhân thuần nam-tính hay thuần nữa-tính có bảo-tồn được xã-hội còn mãi không? Vả lại, cá-nhân vốn xung-đột với đoàn-thể, luôn luôn yêu mình, không muốn mất cái gì cho đoàn-thể. Như thế là trái với định-luật tự-nhiên sinh-tồn của xã-hội nhân-loại. Theo cơ-cấu tổ-chức xã-hội Việt-Nam xưa, người ta muốn cho con người được sinh sống " ngoài thì là lý, nhưng trong là tình " cho nên trong cơ-cấu tổ-chức ta thấy bắt đầu từ một đôi nam, nữ trở lên, tức là từ gia-đình làm bản-vị cho xã-hội công-quyền .

3) . Bản-vị xã-hội chính-trị đã là một gia-đình, thì liên-hệ tập-thể không phải thuần-lý là quyền-lợi kinh-tế mà thôi, nó còn là liên-hệ thân-thích máu mủ nữa. Do đấy mà để bảo-vệ cho cái mối liên-hệ ấy được sinh-tồn lâu dài thì yếu-tố kinh-tế vật-chất tuy cần-thiết nhưng không đủ, còn cần phải yếu-tố tinh-thần, yêu-tố tín-ngưỡng nữa, cho nên gia-đình còn là cả một liên-hệ tôn-giáo, là tôn-giáo Tổ-tiên, như thế một gia-đình là một đơn-vị xã-hội vừa về tục-quyền (Đời ), vừa về giáo-quyền (Đạo ) .

Tóm lại, tất cả tổ-chức quốc-gia xã-hội đều xây-dựng trên nền-tảng thống-nhất giá-trị vật-chất tinh-thần, tâm vật hòa nhất, thế-tục và thiêng-liêng bất phân, khiến cho cuộc sinh-hoạt kinh-tế, chính-trị, văn-hóa, được toàn-diện mà giai-cấp xã-hội không mất hẳn ý-nghĩa bản-lai, phân-công hợp-tác, để trở nên giai-cấp tranh-đấu gay-go một mất một còn, làm mất trật-tự trong nước vậy .

4) . Nhìn tổng-quát từ dưới lên trên chúng ta thấy cơ-cấu tổ-chức xã-hội, chính-trị, kinh-tế, văn-hóa, Việt-Nam có một cơ-sở thống-nhất, vững-vàng, dung-hòa được hai phương-diện mâu-thuẫn căn-bản của tất cả sinh-hoạt tập-thể của nhân-loại, là dân-chủ phân-quyền ở tầng-lớp nông-thôn và quân-chủ tập-quyền ở tầng-lớp quốc-gia. Cả hai hệ-thống tổ-chức chính-trị ấy đều đặt cơ-sở trên tinh-thần gia-tộc lấy làm cơ-bản. Mỗi hệ-thống ấy, ngoài đặc-tính chung, vẫn giữa đặc-tính riêng theo cái nguyên-lý phổ-thông là " công tư vẹn cả đôi đàng " .

Như ở hệ-thống gia-đình thì có tục " nhập gia tùy tục " lấy làm nguyên-tắc. Ở hệ-thống xã-thôn thì có lệ-làng, tuy có phen xung-đột vì tính-chất khác nhau, mâu-thuẫn " Luật vua thua lệ-làng ", nhưng chính tại đây mà nhiệm-vụ cũng như sứ-mệnh lịch-sử của giới trí-thức gọi là kẻ-sĩ phải làm sao điều-giải, ngõ hầu cho dân-tộc được sinh-tồn, quốc-gia được thịnh-vượng, vừa phải bênh-vực quyền-lợi đại-chúng, nhân-dân, vừa phải giáo-hóa, có khi phải đứng lên chống-đối luật vua, phản-đối triều-đình bất-chính. Vì giới sĩ-phu càng phải tôn-trọng cái nguyên-lý bình-đẳng về giá-trị con người ở trên muôn vật là " tối linh " cho nên " từ vua đến dân đều phải lấy tu thân làm gốc ". Bởi vì :

" So lao tâm lao lực cũng một đoàn " .
_ ( Nguyễn-Công-Trứ )

Vậy giai-cấp " Sĩ " ngày nay gọi là trí-thức ( intellectuel ) chính là hạng người lấy lý-tưởng đứng lên trên giai-cấp xã-hội, không thuộc vào giai-cấp nào để sẵn-sàng làm môi-giới trung-gian giữa hai hệ-thống tổ-chức chính- trị, một đàng tập-quyền, một đàng phân-quyền, một bên quân-chủ, một bên dân-chủ .

Thần-Đạo Là Trung-Tâm Tín-Ngưỡng Của Nông-Thôn ._

Tất cả sinh-hoạt của nông-dân Việt-Nam từ xưa đến nay đều châu tuần chung-quanh cái Đình-làng, nơi thờ Thành-Hoàng, là vị Thần chung của tất cả dân làng. Hình-ảnh cái Đình đã in sâu trong tâm-hồn nông-dân, đến nỗi nó đã là đề-tài cảm-hứng cho những câu hát Ca-dao, phát-xuất trong khi làm việc :

" Đêm qua tát nước đầu Đình
Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen
Em được thì cho anh xin ! ….

Hay là :

" Trúc xinh trúc mọc đầu Đình
Em xinh em đứng một mình cũng xinh ".

Đủ thấy cái Đình thật là linh-hồn của làng, thịnh-vượng cũng ở hướng Đình, lụn-bại cũng ở hướng Đình. Muốn biết vận-mệnh của nhân-dân một làng, kẻ hay người dở, tính-tình nhân-sự của họ thì hãy xem hướng Đình. Vai-trò của Đình-làng trọng-đại là dường nào ! Cái Đình phản-chiếu được đầy đủ tất cả sự sinh-hoạt xã-hội nông-dân Việt về tinh-thần cũng như vật-chất, về kinh-tế, chính-trị, văn-hóa và nhất là về tín-ngưỡng tôn-giáo. Tôn-giáo ở Đình-làng là Thần-đạo cổ-truyền như đã nói ở trên, vốn tín-ngưỡng vào nguồn sống Nguyên-linh thấm-nhuần khắp thế-giới hữu-hình. Qua thế-giới hữu-hình có thế-giới siêu-hình, như nàng Kiều của Nguyễn-Du đã tin-tưởng :

" Trông ra ngọn cỏ lá cây
Thấy hiu hiu gió thì hay chị về
Hồn còn mang nặng lời thề
Nát thân bồ liễu đền bù trúc mai ".
_ ( Truyện Kiều )

Hay như Bùi-Hữu-Nghĩa tin-tưởng linh-hồn của vợ mất vẫn còn phảng-phất quanh mình :

" Có linh chín suối đừng sao lãng
Thỉnh-thoảng về thăm líc tối tăm ".

Hai tín-ngưỡng ấy bắt nguồn từ cây đa, suối, sông, núi, để kết-tinh vào cái Nguyên-lý : " Địa-linh Nhân-kiệt " vậy. Đấy là tín-ngưỡng Thần-đạo mà trung-tâm thờ-phụng là cái Đình-làng. Chung-quanh cái Đình có Chùa thờ Phật, có Văn-chỉ thờ Hiền-Nho, có Miếu-Điện thờ Chư-vị Đạo-giáo. Vậy Đình trước hết là nơi thờ Thành-Hoàng, vị Thần chung của dân làng, ngoài tín-ngưỡng cá-nhân riêng, hoặc Phật-giáo của Phật-tử, Đạo-giáo của tín-đồ Vật-linh, Nho-giáo của tín-đồ Văn-học. Thần-đạo mới là công-giáo của nông-dân một làng dung-hòa, cởi mở với tất cả giáo-phái khác .

Điều đặc-biệt của xã-hội nông-dân Việt-Nam là hợp-nhất Đời và Đạo vào một chỗ, cho nên Đình vừa là Nhà-Thờ chung của dân làng, cũng là nơi bàn-soạn việc làng, hội-đồng kỳ-mục chức-sắc, ăn uống, hội hè, biểu-diễn văn-nghệ, hay họp chợ-búa, nơi học-tập ….. Đấy là đặc-tính thực-tế xã-hội của nông-dân Việt-Nam, không tách rời đời-sống linh-thiêng với đời sống thực-hiện, trong đời sống thực-tế không quên đời sống tâm-linh vậy .

Thần-Đạo Dung-Hợp Các Tôn-Giáo ._

Đặc-tính tín-ngưỡng Thần-đạo Việt-Nam vốn là một tín-ngưỡng cổ-truyền của nông-dân, đặt cơ-sở trên chữ Thiêng, hay là Linh-htiêng, không tin thế-giới siêu-nhiên (Đời ) với thế-giới siêu-nhiên (Đạo ) là hai thê-giới cách-biệt nhau. Trái lại đối với tín-đồ Thần-đạo, sống trong bầu không-khí siêu-nhiên, thì tất cả vũ-trụ sự-vật hữu-hình và vô-hình chỉ là một vũ-trụ tiến-hóa vô cùng vô tận, bởi vì bên trong hữu-hình có cái siêu-hình, hữu-hình chỉ là biểu-hiệu của siêu-hình, ví như trong biển nước vô-biên nổi lên các đợt sóng khác nhau nhưng tất cả đều vẫn là nước biển đồng-nhất. Nước biển ấy là Nguồn sống, là Nguyên-linh, là Thực-tại linh-thiêng, làm bản-thể duy-nhất cho cả siêu-hình lẫn hữu-hình vậy. Chính cái thực-tại ấy, mà Phan-Thanh-Giản, một đại Nho Việt thế-kỷ XIX đã viết :

" Thần linh bàng bạc chi hương, khả trưng phương trượng Bồng lai dữ nhân gian bất viễn dã "

( Cõi Thần-linh phảng-phất khắp nơi, có thể tỏ thấy cảnh Bồng-lai phương-trượng siêu-nhiên với cảnh nhân-gian thiên-nhiên không xa cách vậy ).

Đấy là tín-ngưỡng Địa-linh Nhân-kiệt ngụ ở ý-nghĩa một chữ " Thiêng " do Hán-tự " Thành " mà ra, như phổ-thông người ta nói : " Thiềng tâm " hay do Hán-tự " Tâm thành " mà ra, hay là " vi thiềng, vi thành thiêng-liêng, là thành linh " vậy. Một chữ Thành theo giới trí-thức Hoa - Việt vừa chỉ vào cái thực-tại có hai phương-diện, vừa tĩnh vừa động, vừa hữu-hình vừa siêu-hình, vừa Đời vừa Đạo, như sách Trung-Dung viết :

" Thành giả thiên chi đạo dã, thành chi giả nhân chi đạo dã ".
( Thành là đạo Trời vậy, làm cho thành là đạo của người vậy ).

Phân-tích tác-dụng tâm-lý của chữ " Thành " là trạng-thái tín-ngưỡng của người Việt, chúng ta thấy có chữ Ngôn để chỉ cho hoạt-động của lý-trí, và chữ Thành để chỉ vào ý-chí, sự cố-gắng tập-trung tình-cảm vào một đích. Vậy lòng Thành hay Thiềng chính là ở tại lòng người đem tất cả tinh-thần hướng vào một Tối-cao thiêng-liêng để nối liền hai phương-diện của sự sống là Thiên-nhiên với Siêu-nhiên, Đời với Đạo, Người với Trời .

Nhờ có sẵn cái tín-ngưỡng ấy còn linh-động mà dân Việt đã thâu-hóa sáng-tạo các tôn-giáo ngoại-lai vào truyền-thống hợp-nhất " Tam giáo đồng nguyên " vào một chữ " Thành " như Nguyễn-Cư-Trinh, đất Thuận-Hóa trên đường Nam-tiến của dân-tộc đã tuyên-bố :

" Thành ư trung vị đắc hòa bình
Hình tại ngoại bất năng trung tiết ".
_ ( Truyện Sãi-Vãi )

( Chữ Thành ở trong lòng chưa được quân-bình thì sự biểu-hiện ra ngoại-vật không có thể có hòa-điệu ).

Đấy là tín-ngưỡng tâm-linh hợp-nhất tinh-thần với vật-chất, siêu-nhiên và thiên-nhiên. Đạo với Đời quy về nguồn-gốc vốn không phải là hai vật, hai thế-giới cách-biệt xung-đột, cho nên gọi là cái " Giáo-lý không hai "

( Bất nhị pháp môn ) là tinh-thần Thiền-tông mà vua Trần-Thái-Tông đã thực-hiện dung-hòa Tam-giáo : Đạo, Nho, Thích đời nhà Trần ở Việt-Nam, như Ngài viết :

" Vị minh nhân vọng phân tam giáo
Liễu đắc để đồng ngộ nhất tâm " .
_ ( Khoá-Hư )

( Người chưa sáng tỏ chân-lý mới hiểu lầm phân-biệt ra ba tôn-giáo khác-biệt, kẻ đã hiểu tới cùng thì đồng giác-ngộ có một tâm ) .

" Một tâm " này là cái tâm-linh vũ-trụ, ý-thức siêu-nhiên mà Nguyễn-Du gọi là Tâm-thiền thường-định :

" Vạn cảnh giai không hà hữu tướng
Thử tâm thường định bất ly thiền ".

( Muôn cảnh-vật chung quanh đều biến mất còn đâu hình-ảnh
Tâm này luôn luôn tập-trung không dời trạng-thái siêu-nhiên thiền-định ) .

Trong lúc thi-sĩ đứng trước cảnh đẹp ở động Tam-Thanh ở Lạng-Sơn, tâm-hồn say mê với cảnh mà thốt ra vậy. Cũng như Ngài Ngộ-Minh-Chiêu ( Saint Mathieu ) sau này ở đảo Phú-Quốc, nhìn cảnh hoàng-hôn trên mặt biển, đã say mê thấy cảnh Bồng-lai phương-trượng. Rồi con mắt tâm-linh siêu-nhiên ấy hiện ra cho Ngài như Thiên-nhãn để hợp-nhất các tôn-giáo du-nhập vào Thần-đạo cổ-truyền của dân-tộc mà mở ra thời-kỳ mới của tín-ngưỡng Việt-Nam, kết-tinh của sự dung-hòa Âu-Á :
" Si ton oeil est unique tout ton corps sera éclairé "

( Nếu con mắt con được duy-nhất, thì tất cả thân-thể con sẽ sáng chiếu ) .

Đấy là lịch-trình tiến-triển từ Thần-đạo cố-hữu dân-tộc, trải qua hơn hai ngàn năm đã kết-thúc vào Truyền-Thống Tam-Giáo Việt-Nam hiện-đại, thích-ứng cho xã-hội khai-phóng " Năm châu một chợ bốn biển một nhà ".

Nguyễn Đăng Thục

pay per click advertising

Weblinks :