Trang Chính

Ông Lê Hồng Hà, cựu đại tá công an, năm nay 86 tuổi, là người đã tham dự Khóa I cho người Việt Nam về Chủ nghĩa Marx-Lenin tại Bắc Kinh năm 1949 và ở lại làm trợ giảng cho các khóa II, III đến năm 1952. Năm 1953 về nước phụ trách Trường Công an Trung ương (tiền thân của Học viện An ninh hiện nay). Năm 1958 là Chánh văn phòng Bộ Công an dưới thời Bộ trưởng Trần Quốc Hoàn, là Ủy viên Đảng Đoàn Bộ Công An từ năm 1956. Ông là người đã cùng ông Nguyễn Trung Thành (cựu Vụ trưởng Vụ Bảo vệ Đảng dưới thời ông Lê Đức Thọ), vào nửa cuối thập niên 1990, đề nghị Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) phải minh oan cho những nạn nhân trong vụ án có tên “Vụ án chống Đảng theo chủ nghĩa xét lại làm tình báo cho nước ngoài” (tên thường gọi: “Vụ án xét lại chống Đảng”). Không lâu sau ông đã bị khai trừ khỏi Đảng (cùng ông Nguyễn Trung Thành) và bị vào tù một thời gian.

Đánh giá công và tội của đảng CS

Câu duy nhất tạm coi là ghi công “về công cuộc giải phóng dân tộc thì có thể là anh hùng ca”, nhưng thành tích ấy là do tinh thần yêu nước của dân tộc chứ không phải do tính chất Cộng sản của Đảng, trái lại Đảng đã du nhập vào một chủ nghĩa “phản phát triển” nên “việc xây dựng và phát triển đất nước thì từ khi có ĐCSVN đến giờ đó là một quãng lịch sử thất bại”, khiến cho “uy tín của của ĐCSVN đã xuống thấp chưa từng có , gần như không còn ai tin vào cái Đảng này nữa” ! “Việt Nam dưới sự lãnh đạo của ĐCSVN thì càng phát triển lại càng tụt hậu về nhiều mặt so với các nước trong khu vực”. Theo ông Lê Hồng Hà , ĐCS hiện nay chẳng còn tiền phong tiền phiếc gì hết mà “Đảng hiện nay chỉ còn vai trò kìm hãm xã hội thôi”. (suy ra: Vậy thì Đảng còn ngồi ở đấy làm gì?)

Tội lớn nhất của Đảng là tạo điều kiện cho Trung quốc xâm lược: “Trung Quốc đã và đang ráo riết thực hiện những kế hoạch dữ dội, xâm nhập, ảnh hưởng, chèn ép, bao vây trên mọi lĩnh vực, kinh tế, an ninh, quốc phòng, lãnh thổ, nhằm thực hiện ý đồ cuối cùng là thôn tính Việt Nam. Còn về phía Việt Nam thì nhiều cán bộ lãnh đạo của Việt Nam lại đã và đang bị Trung Quốc mua chuộc và khống chế. Tất cả những điều đó đều là một quá trình liên tục từ Đại hội VI của ĐCSVN đến nay. Thái độ nói chung của lãnh đạo Việt Nam hiện nay về Trung Quốc lại lờ phờ, không rõ ràng. Đó là một vấn đề hết sức nguy hiểm”.

Nguồn gốc mọi sai lầm là do chủ nghĩa Mác-Lênin

“Chủ nghĩa Marx-Lênin là một học thuyết đấu tranh giai cấp, là một học thuyết phản phát triển” nên.”Xây dựng và phát triển đất nước mà lạitheo chủ nghĩa Marx-Lenin thì sai hoàn toàn”. “Sai lầm từ gốc nằm ở cương lĩnh, ở đường lối, ở hệ tư tưởng”. Thế nhưng ĐCSVN không biết sai từ gốc hoặc biết sai từ gốc nhưng nếu nhận sai như thế thì “phải chấp nhận rằng công tác tuyên huấn là bịp bợm còn công tác lý luận là bế tắc, họ sẽ phải tự cách chức hết, tự nghỉ hết, tức là sự tự “lật đổ”, sự thay đổi hoàn toàn” dẫn đến mất chức mất quyền lợi của họ. Vì không dám đụng đến cái gốc của sai lầm nên theo ông “mong muốn đổi mới cái Đảng này cho nó mạnh lên, nó sạch lên thì không có. Trong tình hình hiện nay của đất nước thì cái Đảng này không thể đổi mới được”, “làm sao có thể chỉnh đốn được”? Tóm lại lối thoát duy nhất là: “thôi hệ tư tưởng Marx-Lenin đi!” (thế thì ông Lê Hồng Hà triệt để hơn hẳn ông Lữ Phương, ông LP vẫn cứ bịn rịn với Mác, chạy tội cho Mác).

Đánh giá lực lượng đổi mới

Đối với chủ nghĩa Mác-Lê và đảng CS, ông Lê Hồng Hà càng dứt khoát bao nhiêu thì đối với các lực lượng đổi mới ông càng ưu ái, tinh tế và bao dung bấy nhiêu.

Trước hết ông chỉ tin vào Dân, đặt Dân đối diện, đối tác, đối lập với Đảng: “Chỉ dân mới có thể tạo ra đổi mới. Nếu cái Đảng này có làm được cái gì tiến bộ thì cũng phải dựa vào SỨC ÉP của dân. Nhân dân sẽ là người BẮT Đảng phải thay đổi”.

Trong dân, ông lưu ý những người tiền phong của dân. Tuy không còn là đảng viên nhưng vợ là đảng viên, môi trường giao lưu hầu hết là đảng viên, nhưng ông Lê Hồng Hà không e ngại đặt hy vọng vào những nhân vật và tổ chức mà Đảng thù ghét như khối 8406, Cù Huy Hà Vũ, cha con Trần Huỳnh Duy Thức, Phạm Thanh Nghiên, Nguyễn Xuân Nghĩa, biểu tình viên Bùi thị Minh Hằng…, và cả phong trào hải ngoại mà ông Lê Hồng Hà đánh giá là “ở ngoài nước, tôi thấy có nhiều phát biểu cũng rất giỏi, nhiều hoạt động rất tích cực”.

Đặc biệt, đối với “những người đang nằm trong hệ thống như Dương Trung Quốc, Nguyễn Minh Thuyết, Tương Lai, Nguyễn Trung…, họ phát biểu còn dè dặt thì đánh giá thế nào?” Những người này vẫn đang bị phê phán là “đối lập trung thành, là cải lương”, ông Lê Hồng Hà biết rõ tác dụng tích cực của họ, nhưng tôn trọng lời cảnh giác của dư luận, ông Lê Hồng Hà chỉ để dấu hỏi và không kết luận gì (dè dặt là sách lược hay dè dặt do nhận thức, hay dè dặt do quyền lợi?). Ở đây vấn đề đòi hỏi sự tinh tế, mắc sai lầm về phía nào cũng đều có hại.

Cuối cùng, đối với ĐCS là đối tượng mà ông Lê Hồng Hà nhận định là không còn chút uy tín gì, chỉ còn mỗi tác dụng là kìm hãm xã hội, nhưng ông Lê Hồng Hà không đòi “giải thể” như nhiều người khác, mà chỉ khuyên các đảng viên hãy “họp lại với nhau (mà bàn nhau) để thôi hệ tư tưởng Marx-Lenin đi! Tôi không kêu gọi thủ tiêu “anh” nhưng “anh” muốn tồn tại thì phải thực hiện đa đảng, dân chủ, để mà tồn tại”.

Lời khuyên ấy không hề là sự yếu mềm chờ đợi, vì ông Lê Hồng Hà đã khẳng định ĐCS không thể tự đổi, khẳng định Dân phải gây SỨC ÉP, phải BẮT thì Đảng mới có thể thay đổi. Vậy sự “tự vỡ” mà ông nói trước đây không phải Đảng tự thân chủ động vỡ ra mà sự “ổn định phi lý” của xã hội phải vỡ ra dưới áp lực của Thực tiễn, của Xã hội công dân ngày càng lớn mạnh.

Lạ thay, những ý kiến dân chủ quyết liệt trong bài phỏng vấn ấy lại từ một “lão thành cách mạnh” Cộng sản, học ở Trung Quốc, lại học về Mác-Lê, lại nguyên là đại tá Công an, nghĩa là từ một người có đủ các điều kiện để trở thành một kẻ Mao-ít, phản Dân tộc và Phản động, chỉ biết còn Đảng còn mình!

Với tư duy thì dứt khoát như vậy, ông Lê Hồng Hà quan niệm toàn dân phải tiến lên gây Sức ép đủ mạnh để “bắt” Đảng từ bỏ chủ nghĩa, từ bỏ nạn cai trị độc đảng (đấy là cách mạng ôn hoà chứ còn gì khác), nhưng ông giữ lại điều “ngoại giao” cuối cùng: lờ đi cái nhân vật đang ngồi trên bàn thờ! Bạn có thể bảo thế là chưa triệt để, nhưng thử nghĩ mà xem, đã lên án cái chủ nghĩa Mác-Lê phản tiến hoá đến tận cùng tội lỗi, mà từ đầu đến cuối không thèm trích một lời nào của nhân vật đã rước chủ nghĩa ấy về (như số đông các người dù phê phán Đảng rất mạnh vẫn thường trích dẫn ), thì ngần ấy chưa đủ phủ định thần tượng ấy hay sao? Điều không cần nói mà cứ nói chẳng là thừa sao?

Phải chăng đó là phép xử lý triệt để mà bao dung rất Á Đông, có thể tham khảo?

Vũ Quốc Uy

9-14-2012 Chương Trình Từ Cánh Đồng Mây - Nhạc sĩ Tô Hải

Vì sao tôi viết hồi ký?

tô hải

Khi bắt tay vào viết hồi ký, ấy là lúc mọi khát vọng sáng tạo đã cạn, mọi ham mê, hoài bão đã tắt, và thần chết đã cầm lưỡi hái hiện trước cửa sổ... ”

Câu mở đầu đó, nếu tôi không nhầm, là của George Sand (1) mà tôi đã đọc, đã thương cảm và đã tự nhủ rằng rồi đây chính mình cũng sẽ phải để lại cho đời ít dòng nói thật khi bước vào tuổi 70, nếu như cái chết lãng nhách không đến bất chợt!

Biết đâu đấy, rồi đây lịch sử sẽ có thêm được một số chi tiết trong “tội ác diệt văn hóa” của nhà cầm quyền Việt Nam trong một thời gian dài trên nửa thế kỷ nhờ những chứng liệu được ghi trong hồi ký của một kẻ từng làm thứ văn nghệ gọi là “vì Đảng vì dân” trong suốt đời mình.

Hãy nhìn lại lịch sử văn học nghệ thuật ở miền Bắc Việt Nam mà xem.

Một lỗ hổng lớn!

Đúng vậy! Hậu thế sẽ thắc mắc: làm sao mà từ năm 1945 đến đầu thế kỷ 21, nhân tài đất Việt ở miền Bắc Việt Nam một thứ Đàng Ngoài của lịch sử lặp lại ít ỏi đến thế?

Tác phẩm của họ đâu rồi, ngoài lèo tèo mấy bài thơ của Hữu Loan, Trần Dần, Phùng Quán...và chẳng có một tiểu thuyết, một đoạn văn nào đáng được trích giảng trong các trường từ tiểu, trung đến đại học? Vậy mà suốt thời kỳ đất nước nằm dưới “sự lãnh đạo vô cùng sáng suốt” và “duy nhất đúng đắn” của những tên “xuất thân thành phần cơ bản”, trình độ học thức ở mức “đánh vần được chữ quốc ngữ”, các văn nghệ sĩ công chức ở nơi này vẫn được nhà cầm quyền trao tặng “Giải thưởng Nhà Nước”, “Giải thưởng Hồ Chí Minh” và đủ thứ bằng khen giấy khen, được trang trọng lồng kính treo kín những bức tường phòng khách!

Thử hỏi những tác phẩm được khen nức khen nở ấy giờ ra sao?

Té ra tất cả đã bị lịch sử xếp xó.

Hơn thế nữa, những tác giả được Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa khen hàng loạt nọ, trong thực tế, còn là những kẻ bán rẻ lương tâm đã lợi dụng các loại hình văn nghệ để ca ngợi những điều bất nhân, bất nghĩa bị cả nhân loại phỉ nhổ: khuyến khích con đấu cha, vợ tố chồng; hô hào kích động người cùng một nước chém giết lẫn nhau; ra sức ngợi ca những tên sát nhân khét tiếng như Stalin, Mao Trạch Đông… thậm chí, còn quỳ gối khấu đầu tạ ơn những tên đao phủ và cái tổ chức tội ác là “Đảng đã cho ta một mùa xuân”, dạy những đứa trẻ bập bẹ biết nói: “tiếng đầu lòng con gọi Stalin!” Nhục nhã thay cho những kẻ cam tâm bợ đít, luồn trôn kẻ giết cha mình! Cho tới cuối thế kỷ 20 vẫn còn những kẻ u mê cứ tưởng các “tác phẩm” tuyên truyền cho cuộc chiến huynh đệ tương tàn, cho hận thù dân tộc, cho đấu tranh giai cấp của chúng là giá trị lắm! Cứ xem chúng tâng bốc nhau, nịnh bợ nhau, bôi xấu nhau, kiện cáo nhau, để được nhận cái… vết nhơ một thời làm lính văn nghệ của Đảng thì thấy.

Không thể nín nhịn mãi, nhân dịp người ta tổ chức mừng sinh nhật 70 tuổi của tôi để ghi công những năm làm nô bộc của tôi, tôi đã công khai phủ nhận tuốt tuột những gì tôi gọi là “tranh cổ động bằng âm thanh” trên Tivi Sài Gòn. Tôi kiên quyết không cho phát lại những gì tôi được nhà cầm quyền ngợi khen suốt quá trình sáng tác. Để nhắc đến những tác phẩm của tôi, tôi chỉ đồng ý lên một chương trình do chính tôi soạn thảo và đặt tên. Nó gồm những tiếng nói của trái tim bị cấm đoán, bị lên án, thậm chí bị trù dập suốt nửa thế kỷ.

Sau hết, dựa vào thời cơ “Đổi Mới”, nhờ những bạn bè đồng tình với tôi và còn giữ được một số quyền hành cuối cùng trước khi về hưu, chương trình Nửa Trái Tim Tôi của Tô Hải đã ra mắt trọn một tiếng đồng hồ với toàn những “tác phẩm bỏ tủ lạnh”, với những lời tuyên bố gây “sốc” mạnh trong giới làm nhạc ăn lương.

Những đồng nghiệp thực sự có tài và có tâm sự giống tôi thì hài lòng. Số này, khi trả lời phỏng vấn, cũng chỉ dám nhận một cách khiêm tốn con số ít ỏi những gì mình làm ra xứng đáng được gọi là tác phẩm.

Còn số khác, những “nhạc sĩ” bám chặt thành tích 500, 1000 bài hát ca ngợi Đảng, ca ngợi Bác, động viên con em ra chiến trường hiện còn tiếp tục lải nhải kể công với Đảng để xin “tí tiền còm” nhân danh giải này giải nọ thì tự ái, nổi khùng, gọi tôi là “tên phản động”.

Trả lời những câu hỏi của báo chí hoặc truyền thanh truyền hình, tôi luôn nhắc lại nguyên lý bất diệt của nghệ thuật: “Chỉ những gì từ trái tim mới đến được trái tim”! Nhưng trái tim của tôi, hỡi ôi, gần một thế kỷ qua lại không đập vì...tôi! Nó bị trói buộc, bị cưỡng bức phải đập vì những cái xa lạ với tôi: vì Đảng, vì hai cuộc chiến, vì những tín điều nhập khẩu từ các nước cộng sản Nga, Tầu.

May thay, thời thế rồi cũng đổi thay.

Liên Xô, “quê hương của cách mạng vô sản toàn thế giới”, “ngọn đuốc soi đường cho nhân loại” sụp đổ cái rụp. Thần tượng Marx, Lenin, Stalin gần 70 năm được tôn thờ hơn cả Chúa Trời bị đập tan!

Đọc hồi ký, di bút của các văn nghệ sĩ vĩ đại của mọi thời đại như Beethoven, Modigliani, Rubinstein, Stravinsky, Litz, ... hay của các nhà chính trị như de Gaulle, Khrutchev, Nixon, ... càng thấy cái cao thượng của họ bao nhiêu càng thấy cái bẩn thỉu, thấp hèn của các nhà “chính chọe” (politicaillerie) bấy nhiêu.

Biết bao tên tuổi lớn đã chịu sự hắt hủi, lên án, thậm chí săn đuổi, cách ly của một thể chế, của tập đoàn nắm quyền lực, kể cả bị lên án là “phản bội” đã để lại cho chúng ta các tác phẩm ghi lại những gì họ suy ngẫm qua những trải nghiệm trong cuộc đời, những buồn đau, khổ cực, những chịu đựng ghê gớm cả về vật chất lẫn tinh thần để tồn tại, để tìm tòi và sáng tạo.
Trong khi đó, hồi ký của các “lãnh tụ cách mạng” chỉ là những cuốn sách viết ra cốt tự đề cao mình một lần cuối, để giải thích (chống chế thì đúng hơn) cho những hành động sai lầm, đổ tội cho người khác về những thất bại mang tính lịch sử mà kẻ viết hồi ký chính là tội phạm. Vậy thì, tôi, Tô Hải, một cái tên được nhiều người biết ở cái thời “âm nhạc phục vụ công nông binh”, ở cái thời mà âm nhạc, nếu không làm đúng yêu cầu của Đảng sẽ lập tức bị bọn “quan văn nghệ” lên án là “mất lập trường”, là “cá nhân tiểu tư sản”, thậm chí là “âm nhạc phản động”, có gì để mà hồi với ký?

Bánh xe lịch sử quay với tốc độ kinh hoàng đã cuốn phăng những “tác phẩm”, và cả những tác giả của chúng từng đoạt giải thưởng này huân chương nọ lại than ôi, có cả tôi trong đó!

Lẽ công bằng chậm chạp cho đến nay đã phục hồi một cách rụt rè (không cần một quyết định hành chính nào hết) những tác phẩm và những tác giả một thời bị đoạ đầy, bị cấm đoán. Cuộc Đổi Mới ‒ thực tế là trở lại như cũ ‒ với các quan niệm về cái đẹp đã cho những “tên tuổi lớn” một thời trong mọi lãnh vực quân sự, chính trị, văn học, nghệ thuật những cái tát tỉnh người!

Trong “cơn đau cuối đời”, một số cựu ủy viên trung ương đảng không còn chỗ ngồi ghé trong các ban chấp hành mới, mấy ông tướng bị cho ra rìa, ngồi chơi xơi nước hoặc bị khai trừ khỏi đảng vì bất tuân thượng lệnh, đã tỉnh ngộ. Kinh nghiệm một đời theo Đảng đã cho họ cái để viết nên những trang “sám hối” có phần nào giá trị. Họ phải trả giá cho sự dám nhìn lại cuộc đời bằng con mắt khách quan và tỉnh táo bằng sự trừng trị tương đối nhẹ nhàng so với người đối kháng khác: bị giam lỏng tại nhà, bị cắt điện thoại, tịch thu computer...

Trong khi đó ‒ tôi xin nhắc lại ‒ mấy anh văn nghệ sĩ mơ ngủ vẫn xúm đen xúm đỏ chen lấn nhau để giành bằng được mấy cái giải thưởng cho những tác phẩm mà con cháu ngày nay chẳng còn coi là cái giống gì. Ấy là chưa kể những kẻ chẳng bao giờ góp mặt trong nền văn nghệ, kể cả văn nghệ “phục vụ cách mạng”, nhân dịp này dịp khác cũng được nhà nước vô sản hào phóng ban thưởng về “sáng tác”!

Một bức tranh cười ra nước mắt.

Riêng tôi, khi chẳng còn lao động nghệ thuật được nữa (đúng hơn là không còn muốn lao động nghệ thuật nữa) bỗng dưng lại được cái Nhà Nước công nông binh tặng cho cái “Huân Chương Lao Động Hạng Nhất”.

Và khi không còn sáng tác nữa (đúng ra là không muốn sáng tác nữa) lại được người ta treo lên cổ cái mề-đay “Giải thưởng Nhà Nước”! Sướng chưa?

Tội nghiệp cho mấy anh Văn Chung, Nguyễn Đình Phúc, Lê Yên, Vũ Trọng Hối, Trần Ngọc Xương, ... chẳng còn sống ở trên đời để mà hưởng cái “Giải thưởng Nhà Nước” nọ. Nói thêm chút cho vui: Cái giải thưởng này quy ra tiền cũng được gần bằng một phần mười giải thưởng tặng cho hoa hậu đấy. Mà để làm hoa hậu thì cần quái gì phải có học.

Bi kịch hay hài kịch đây?

Dù sao cái giải thưởng đáng giá hai năm lương hưu của tôi cũng là món tiền thêm vào cho hai năm tôi ngồi viết những trang tiếc nuối cuộc đời mà các bạn đang cầm trong tay. Không có nó tôi đành ôm cả núi ân hận mà về với đất. Vì không có nó thì lấy gì ăn để mà viết? Cho nên tôi cũng thấy cần ghi lại ở đây “lời tri ân” đối với Đảng Cộng Sản Việt Nam đã tạo điều kiện cho tôi viết nên những dòng hồi ký này.

Thế là, với sức tàn còn lại, tôi bắt đầu...

Những hình ảnh đầu tiên đến với tôi rõ nét nhất chính là những thời gian, không gian, sự kiện và những con người đã mang lại cho tôi những cảm xúc, những niềm vui và nỗi buồn.

Trong đầu tôi tràn ngập hồi ức đòi được thoát ra.

Vì thế trong khi viết, tôi luôn phải cố gắng sao cho khỏi lạc “chủ đề tư tưởng” (cách nói méo mó trong ngôn từ văn nghệ cộng sản). Và trước hết, tôi phải đè bẹp được sự “hèn nhát” trong tôi là cái đã bén rễ sâu chặt do thời gian quá dài sống trong lồng kín, cách ly bầu trời tự do.

Tôi sẽ viết để bạn bè, con cháu hiểu và thông cảm nỗi đau của những người cả cuộc đời phải sống và làm việc với cái đầu và trái tim của tên nô lệ.

Tôi tình nguyện làm một trong những người vạch trần những bộ mặt chính trị dỏm, văn nghệ dỏm, những tên cơ hội, đã cản trở, giết chết tác phẩm, đẩy những tài năng vào hố sâu quên lãng.

Đáng buồn là những chuyện được giấu kín đó, tôi đều được biết, thậm chí còn được tham dự các kế hoạch hại người (được gọi là kiểm điểm, học tập, thu hoạch... ) ngay từ khi chúng mới được phác hoạ, trong suốt quá trình tôi ở cương vị cấp uỷ, lãnh đạo chỉ đạo nghệ thuật.

Để bảo vệ chỗ đứng của mình, tôi đã không dám cãi lại những lời chửi rủa bố tôi là đồ “phản động”, mẹ tôi là “Việt gian”, họ hàng nhà tôi là “tay sai đế quốc”!

Vậy thì làm sao tôi dám bảo vệ cho một Đoàn Phú Tứ là không phản bội, một Phạm Duy là không phải “dinh tê” chỉ vì không chịu được gian khổ”?

Tôi đã chọn con đường cúi đầu nín lặng mặc dù tôi biết rõ nguyên nhân vì sao ông cậu Đoàn Phú Tứ của tôi phải về Thành, biết rõ không ai không sợ chết mà lại dám một mình vác đàn, nhịn đói vượt U Bò, Ba Rền vào chiến trường Bình Trị Thiên ác liệt nhất để viết nên Bà Mẹ Gio Linh, Về Miền Trung như Phạm Duy. Tôi đã là thế đấy. Những âm mưu hạ tiện đó, tôi không phải không biết. Trái lại, tôi hiểu ra ngay từ lúc chúng mới được bàn bạc trong “nội bộ”. Lòng tôi chống lại thủ đoạn hại người, nhưng miệng tôi lại không dám nói ra.

Nỗi bất bình bị dồn nén ám ảnh tôi suốt mấy chục năm trời. Dần dà, nó biến tôi thành một núi mâu thuẫn. Mặc dầu tôi tự nguyện dồn nén, miệng núi lửa kia thỉnh thoảng lại bục ra. Những phản ứng không kìm được xảy ra ngày một nhiều và được các công bộc mẫn cán của Đảng ghi lại bằng giấy trắng mực đen trong lý lịch đảng viên của tôi, kèm theo nhận xét “không có ý thức bảo vệ Đảng”, “hay phát ngôn vô trách nhiệm”. Tôi mang tội “không có ý thức bảo vệ Đảng” chẳng qua vì tôi không chịu bảo vệ Đảng và những đảng viên có chức có quyền làm những điều sai trái.

Ngay cả với trưởng ban Tổ Chức Trung Ương Lê Đức Thọ quyền sinh quyền sát là thế mà tôi cũng có lần nói thẳng mặt: “Tại sao khi những người nhân danh Đảng làm bậy, chúng tôi phê phán họ thì lại bị ghép vào tội chống Đảng, chống chủ nghĩa cộng sản? Tại sao lẽ phải bao giờ cũng thuộc về họ, mặc dầu họ không có một xu kiến thức để đối thoại với chúng tôi?”

Đó là một trong những “cú liều” đem lại cho tôi nhiều thiệt thòi, cay đắng. Với những “cú liều” này, bạn bè bảo: “Tô Hải là thằng ‘có bản lãnh’”. Những người cùng nghĩ như tôi nhưng biết giữ mồm giữ miệng thì khoái lắm, vì đã có Tô Hải nói thay! Số còn chức còn quyền nhưng không đến nỗi tồi tệ quá thì cố tìm cách “hãm phanh” tôi lại để các “anh trên” đỡ vì đau đầu mà phạng lung tung. Còn tôi, ở cái tuổi ngoài 70, chẳng còn gì để mất, lại được sự cổ vũ của số lớn bạn bè, tôi cứ “nổ” khi có điều kiện.

Cũng có người cho rằng tôi “dại” có cỡ, có kẻ nhắc là “cẩn thận kẻo vào tù!” Nhưng tôi đã quyết: 55 năm miệng bị lắp khoá kéo, nay đã già, đã về hưu, có chia xẻ với bạn đọc những hồi ức của đời mình thì cũng chẳng còn phải e ngại các lời ong tiếng ve rằng mình vì tư lợi, muốn kiếm chác cái gì.

Còn về Đảng ư? Tôi đã cóc cần nó từ khuya rồi và hết sức vinh dự được trở lại hàng ngũ nhân dân đang bị một nhóm người bắt sống cuộc sống trại lính, ăn gì, mặc gì, xem gì, đọc gì, thậm chí chết kiểu gì cũng đều do họ quy định và cho phép!

Tôi đã nói và sẽ nói, nói tất, nói với bạn bè, với người thân, với con cháu, chắt, chút, chít những gì mà bộ não ông già 70 còn ghi nhớ được về cái thời tưởng mình là một cánh đại bàng bay bổng giữa trời.

Nhưng, than ôi! Gần hết cuộc đời, tôi vẫn chỉ là “con đại bàng... cánh cụt”, chạy lè tè trên mặt đất mà vẫn vấp ngã đến gãy mỏ, trụi lông.

Hi vọng rằng sau khi đọc hồi ký này người đọc sẽ thương cảm cho tôi, cho các bạn tôi, những người ngây thơ, tội nghiệp, cả cuộc đời bị lừa dối và đi dối lừa người khác một cách vô ý thức.

Biết đâu chẳng có ngày đất nước này hoàn toàn “đổi mới” thật sự, hồi ký này sẽ được in ra để làm tài liệu lưu trữ về một thời cay đắng và tủi nhục nhất trong lịch sử Việt Nam. Và, may ra, lạy trời, những “đại bàng cánh cụt” chúng tôi sẽ được nhắc tới, như những chứng nhân lịch sử.

Nhưng, “vừa là tội đồ vừa là tòng phạm” làm sao những con đại bàng cánh cụt kia có thể bay cao, bay xa? Thôi thì xin làm con sói của Alfred de Vigny, con bói cá của Musset tru lên tiếng rú cuối cùng, phanh ngực, xé lòng, hiến cho lịch sử một mẩu trái tim, một mẩu trí óc, một chút hơi tàn của thân xác.

Với niềm tin vô bờ bến rằng ngày tàn của chủ nghĩa cộng sản Việt Nam đã đến rất gần, dù có chậm hơn ở các nước bậc cha ông, anh cả, anh hai đến vài ba thập kỷ, niềm tin ấy vẫn cháy bỏng trong tôi thúc giục tôi vứt bỏ mọi sợ hãi, mọi hèn kém để ngồi vào computer.

Tôi bắt đầu...

Đôi điều phi lộ viết … sau cùng

Tập Hồi Ký này tôi viết xong từ năm 2000, nhưng do... hèn, tôi đã không dám cho nó ra mắt bạn đọc. Vâng, do... hèn, chứ chẳng phải do cái gì khác, tôi đã giấu nó đi, lại còn cẩn thận ghi thêm một dòng ở ngoài bìa “Để xuất bản vào năm 2010”.

Như một lời di chúc dặn vợ con, khi tôi đã... chết!

Tới năm 2003, mang bản thảo ra đọc lại, thấy ngòi bút của mình sao vẫn rụt rè, vẫn lấp lửng mới biết mình vẫn chưa hết sợ sức mạnh tàn bạo của nền “chuyên chính vô sản” mà mình từng nếm trải. Nhất là sợ rồi đây vợ con mình phải chịu đựng những đòn thù bẩn thỉu của bầy dã thú đội lốt người, nếu chẳng may những gì mình viết ra rơi vào tay chúng.

Tôi thấy cần phải sửa lại cuốn sách ‒ từ cách viết, từ cái nhìn chưa đủ tinh tường về những sự kiện lịch sử và viết thêm về những con người cần được nhắc tới, mỗi người là một mảnh gương nhỏ, nhưng gộp lại người đọc có thể thấy hình ảnh một thời đại.

Và tôi viết thêm chương Tôi đã hết hèn!

Nhưng đã đến chưa, cái thời cơ có thể đưa cuốn sách mà tôi ấp ủ bấy lâu ra trình diện người đọc? Vẫn chưa phải lúc chăng? Ngẫm ra, tuy viết là “Tôi đã hết hèn”, nhưng trong thực tế cái hèn vẫn còn đó, nó vẫn bám chằng chằng, như một bộ phận của cơ thể, cái sự mình khẳng định với mình rằng đã hết hèn mới chỉ là sự mạnh dạn với bản thân khi cầm bút mà thôi! Còn đấu tranh trực diện với cái sức mạnh tăm tối đang cai trị đất nước, kìm hãm sự phát triển của cả một dân tộc là chuyện khác, không phải là điều ai cũng dám làm!

Đặc biệt, ba bốn năm gần đây tôi may mắn có điều kiện làm quen với Internet, nhờ đó được tiếp cận với rất nhiều người mà tôi vô cùng cảm phục. Dù đang sống ở trong nước, họ không hề sợ hãi trước đàn áp, ngục tù. Đó là những Hoàng Minh Chính, Trần Độ, Lê Hồng Hà, Hà Sĩ Phu. Bùi Minh Quốc. Đó là những Hoàng Tiến, Trần Mạnh Hảo, Nguyễn Vũ Bình, Nguyễn Thanh Giang, Vũ Cao Quận... Đó là những nhà sư, những linh mục thà chết không chịu đứng chung hàng với lũ tu sĩ “quốc doanh”, và nhiều, rất nhiều người khác nữa!

Cũng không thể không nói đến ảnh hưởng của hàng chục website cổ võ dân chủ trên khắp thế giới, cũng như những gì bạn bè tôi, đồng đội, “đồng chí” cũ của tôi như Bùi Tín, Vũ Thư Hiên phải bỏ nước, bỏ cả vợ con ra đi để được viết lên Sự Thật, mở mắt cho bao người còn đang sống hèn như tôi.

Không có những cái đó thì nhân dân còn tiếp tục bị lừa dối bởi lũ bồi bút cho đến nay vẫn ra rả ca tụng một chủ nghĩa đã lỗi thời với cả nhân loại.

Tôi cũng mong sao mỗi người trong số các văn nghệ sĩ sắp giã từ cõi đời nhầy nhụa này hãy để lại một “bản di chúc” nói lên Sự Thật, dù chỉ là 1/1000 Sự Thật, để tạ tội với đồng bào, về những gì mình đã vì miếng cơm manh áo, vì yếu hèn mà phải cúi đầu làm thân trâu ngựa. Được như Ba Người Khác của Tô Hoài cũng đã là tốt, làm được thế thì người viết cũng có thể được nhân dân “xá tội” cho phần nào.

Người đọc đang chờ xem “di cảo” của một Chế Lan Viên, một Nguyễn Đình Thi hai nhân vật đứng đầu bầy nô lệ cầm bút. Đáng ngạc nhiên là theo Nguyễn Đình Chính (con trai Nguyễn Đình Thi) thì cuốn hồi ký của Nguyễn Đình Thi sẽ chỉ được phép công bố vào năm... 2014?!

Sao lại lâu đến thế? Nguyễn Đình Chính vẫn còn sợ, còn tính toán thiệt hơn, còn bắt linh hồn người cha ở thế giới bên kia tiếp tục đóng kịch mãi sao? Hay chính tác giả cuốn hồi ký doạ sẽ in năm 2014 vẫn còn chưa tin là chủ nghĩa cộng sản đã đến ngày tuyệt diệt?

Tôi sẽ phải đưa vào chương sẽ viết những nhận thức mới, tình cảm mới, những sự kiện bổ sung dưới ánh sáng mới, một chương gần như tóm tắt tất cả những gì tôi đã viết vào lúc chưa có được sự tiếp xúc và tiếp sức của phong trào đòi tự do, dân chủ, đòi quyền con người đang ào ào dâng lên mỗi giờ, mỗi ngày trong cái xã hội độc tài đảng trị đáng nguyền rủa.

Viết xong chương bổ sung cần thiết, tôi sẽ công bố cuốn hồi ký của đời mình trên mạng Internet toàn cầu để mọi người nếu đã biết rồi sẽ biết thêm về mặt trái với những góc khuất của một xã hội tồi tệ được sơn son thếp vàng bởi một lũ bồi bút hèn hạ, trong đó, than ôi, có cả bàn tay của kẻ viết những dòng này.

Tại sao lại phải công bố trên Internet?

Bởi vì không thể trông chờ sự xuất hiện của một nhà xuất bản tư nhân nhờ “ơn trên” nào đó sẽ ra đời trong một cuộc đổi mới giả hiệu, và tập hồi ký này sẽ được in. Trong cái quái thai “kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa” vẫn độc tài với tự do tư tưởng, với nhân quyền tối thiểu, chuyện đó quyết không thể xảy ra.

Thật tình, tôi những ước mong lời nhắn gửi của tôi sẽ đến tay đồng bào, bè bạn, đồng đội, “đồng chí” cũ của tôi, những thế hệ sau tôi, kể cả “kẻ thù” của tôi nữa, trong dạng một cuốn sách bằng giấy trắng mực đen hơn là một cuốn sách trên màn hình máy tính. Mạng thông tin toàn cầu cho tới nay vẫn còn là một cái gì xa lạ với tuyệt đại đa số dân chúng Việt Nam, kể cả nhiều người gọi là có học nhưng đã về già, không còn sức để đọc mấy trăm trang trên computer!

Cuối cùng, xin người đọc, nhất là các bậc thức giả, hãy lượng thứ cho những thiếu sót, những nhầm lẫn ở chỗ này chỗ khác về tên tuổi, địa danh, ngày, tháng... mà một cây bút “trẻ” ở tuổi 80, tài vốn hèn, sức đã kiệt, có thể mắc phải.

Tô Hải

Văn-Chương Lộn Mửa, Văn-Hóa Lộn Đầu

Cái chuyện văn hóa-văn nghệ gần đây vì nó quá thối khắm nên chỉ mới được dăm trang mạng có tiếng đề cập tới!

Nổi đình đám nhất là chuyện ông thi sỹ “nhập đồng” thánh Trần mà một đêm cho “sóoc-ty” ra cả 100 bài “thần thơ” hay đến nỗi cả cơ quan công an (qua cái báo của Trung Tướng Nhà Văn H.Ư.) cùng bắt tay Hội Nhà Văn (của Đảng trả lương) cùng nhiều “nhà” ný nuận văn nghệ vô sản đều hùa nhau ngợi ca hết lời với thế giới về cái Hay Tuyệt Đỉnh của Tập Thánh Thơ bằng..... lập trường Duy Tâm Biện Chứng....,kiên định công khai trên VTV4!

Chẳng lẽ với đồng bào hải ngoại thì phải lãnh đạo thủ đoạn đến phải giở trò bốc thơm cả chủ nghĩa duy tâm”? Nếu là thật tình thì....hỡi ôi! Lời khen mở đầu của ông Trung Tướng, tiếp theo là ông chủ tịch Hội Nhà Văn, sau đó là...là...các vị sư,...có cả bà già phật tử răng đen hát thơ của thánh thơ Hoàng Quang Thuận nữa ...thì...đúng là văn hóa lộn đầu, văn chương lộn mửa thật!

Nói tóm lại: Không một ai có thể nói ngược ngay với cái HAY mà các ông có quyền, có súng, có nhà tù đã nói là HAY, huống hồ đây là hay của...Thánh nên nó “thương đời, yêu đời một cách....” (Lời ông chủ tịch Hội trong phim) phi thường đến mức những người cộng sản cũng phải công nhận là..."Có Thánh thật đấy!" thì...!!!

Xin chào thua các bố dù có "bố" chưa đáng tuổi con của tớ vậy!

Tiện đây tớ xin điểm những tin thối khắm trong lãnh vực văn hóa văn nghệ lượm lặt trên chính các tờ báo của “Đảng các ông ấy” mà báo lề trái bị phân tán vào các vấn đề “đại sự” nên bỏ qua, coi thường ít phản bác, phê phán, lên án ...

1 -Chuyện cả đống tờ sờ, ”chuyên ra”, “chuyên vào” thay phiên nhau kéo cả đoàn lên đập thủy lợi Sông Tranh 2 để Không một ai dám có một kết luận gì! Vì dốt? Vì sợ ảnh hưởng đến tinh thần chiến đấu à quên đến tinh thần chịu đựng các sự lừa bịp của quần chúng? Mình đếm đến con số 11 ông bà tiến sỹ tên “ghế” tên “bàn” gì đó phát chán với những kết luận mà anh cán bộ học lớp 5 nhưng trung thành tuyệt đối với cái gì Đảng đã chủ trương làm là tuyệt đối đúng cũng nói như thế cả: Nghĩa là... vu vơ và chẳng có gì là cụ thể. Có thể vì sợ trách nhiệm? Vì đã được chỉ đạo? Cũng có thể vì....dốt đặc mà nhận nhầm cái ghế nên khi cần ăn nói trước báo chí thì biết....nàm thế lào?

Nhưng... đến cái tên bà tiến sỹ có tên Ngô Thị Lư coi chuyện nhân dân vùng bị trên 10 lần động đất nứt cả tường, nền nhà là... “Người dân quê kém hiểu biết nên gây hoang mang dư luận” để hậu thuẫn cho ông Lê thế Biểu Phó Trưởng ban Xây Dựng EVN là: ”Động đất hoàn toàn không ảnh hưởng gì đến việc tích nước sắp tới của Thủy Điện Sông Tranh 2” thì đành phải chửi bậy một câu rồi nghĩ ngay tới chuyện “Đưa hết bọn tiên sư, chuyên ra, sư giáo kiểu này lên nghiên cứu muôn năm nằm tại chân đập Sông Tranh 2 cho chúng biết cái giá phải trả cho một học vị tiến sỹ chui ra từ ống... quần sâu bọ!

2-Tất cả gần như không sót một mặt nào trong thị trường văn hóa văn nghệ đều có những vấn đề mà từ trước chưa hề xảy ra.

Về văn -chuyện “thánh thơ” Hoàng Quang Thuận đã được các vua, quan văn học nước nhà khẳng định là xứng đáng đoạt giải Nobel bằng cách làm cả một chương trình giới thiệu trên VTV4, như một tuyên ngôn: ”Kẻ nào phản đối chúng tao là đồ ngu!”

-Song song là chuyện cãi nhau đến “gãy cả lưỡi, sứt cả môi” của mấy ông tự nhận mình là “tiên phong mới trong thơ mới thời đổi mới”, đặc biệt vụ nâng lên tới mây xanh và hạ nhau xuống tận bùn đen này lại dính líu tới nhân vật chính là phó chủ tịch Hội: Nguyễn quang Thiều mà phe có quyền lực chắc có nhiều điều kiện nắm phần...thắng!

- Các vụ kiện cáo, dè bỉu về giải thưởng HCM, giải thưởng Nhà Nước về việc tặng “giải thưởng cho các bài thơ dở nhất nước” đều vô ích khi ngày trao giải (và tiền hàng trăm triệu mỗi người) vẫn được tổ chức long trọng đến mức ...xấu hổ chưa từng thấy cho tư cách một văn nghệ sỹ qua những tấm ảnh tường thuật cuộc đạị lễ 4, 5 năm mới có một lần! Xem ảnh dưới đây để thấy văn nghệ sỹ "lễ phép" với người cho tiền tới mức nào:

-Về Họa- thì lại nổi lên cái chuyện “vẽ người đàn bà cởi truồng” có được công nhận hay không? và một số người chẳng cần tranh luận cứ đàng hoàng đưa tranh ai hiểu thế nào thì hiểu ra triển lãm .

- Đặc biệt cụ Nguyễn Gia Trí tuy không mấy ai được chiêm ngưỡng tranh của cụ ra sao nhưng cũng làm mọi người cảm thấy vui vì cuối cùng cái Đẹp không cần có Hiện Thực XHCN, không cần “đảng tính” thậm chí không cả “quần chúng tính” cũng đã được công nhận và vinh danh một cách ...tùy hứng! Nhưng lại làm người ta nhớ tới những tên tuổi lớn khác trong mọi lãnh vực VHNT khác tại miền Nam Việt Nam trước 75...tại sao bị bỏ quên không được như cụ Trí, như các bà Bạch Tuyết, Kim Cương....? .

tô hải, hồi ký của một thằng hèn

con thuyền xã nghĩa

Con thuyền Xã Nghĩa - Biếm họa Babui (Danlambao)

Khó giải thích thật phải không các chú trong Hội Đồng VHNT T.Ư ?

-Về sân khấu thì cả loạt bài phủ nhận truyền thống kịch nói Bắc Kỳ ngay trước, trong và sau cuộc ra quân tại Huế với những vở kịch hoành tráng nhưng quá cũ (cả về hình thức lẫn nội dung dù là của Lưu Quang Vũ, Học Phi). Kết quả là rạp hát suốt nửa tháng trời chỉ có diễn cho nhau xem! Trái lại chỉ với hai vở “Lá sầu riêng” và “Đời cô Lựu”, một thứ “mê-lô” cực cũ những năm 30-40, Nữ Nghệ Sỹ Kim Cương đã lâu không lên sân khấu, nay quay trở lại để kỷ niệm ngày bà Bảy Nam 100 tuổi bằng chương trình “Tạ ơn đời” đã thu hút một số khán giả khổng lồ, phải diễn thêm ở những địa điểm ngoài 3 đêm ở Nhà hát lớn Sài-Gòn với sự có mặt của vô số vị "lãnh đạo cao nhất" và những “tiếng nói văn nghệ nặng kí” nhất hiện nay của Sài Thành, vẫn không sao thỏa mãn hết khách yêu cầu!

Vậy thì Trình độ thưởng thức của quần chúng “có vấn đề” hay “đường lối sân khấu cách mạng vô sản” đã bị vùi dập không thể chối cãi?

-Sân khấu hài nhảm nhí đến cực nhảm lên ngôi! Diễn viên hài hải ngoại chẳng cần ưu tú, nhăn răng gì cũng trở thành super star ăn khách nhất giầu có nhất.

-Khoa tuồng cổ trường Đại Học Sân Khấu Điện Ảnh không có lấy một người xin thi tuyển, các môn sân khấu dân tộc khác cũng chẳng có mấy thí sinh! Tiếng kêu SOS “phải trở về với cội nguồn dân tộc” trở thành một trò mỉa mai những ai đang muốn ôm lấy đường lối văn nghệ vô sản đang ngắc ngoải! Có mà...chết đói...!

-Điện ảnh thì là lãnh vực được “quốc tế hóa” nhanh nhất và toàn diện nhất. Ngoài kịch bản mua lại của Hàn Quốc thì nay phải dựa vào mấy cái tên có tí Tây, tí Mỹ,...để may có người phục...Tây mà đến xem. Còn lại thì...hàng “nội địa” chẳng có khách mà các nhà đạo diễn thường đổ lỗi cho khó khăn về kinh tế, về các nhà sản xuất chi tiền quá keo kiệt! Còn nội dung cũng rất “xứng tầm thời đại” bởi những cảnh nóng bỏng, đấm đá gần giống được phim Hồng Kông những năm 60-70!

- Phim truyền hình VN thì...xin lỗi, trừ có lệnh của thủ tướng cấm truyền hình cáp, bằng không đến giờ vàng phim nội thì...cả nhà, cả họ, cả làng và chắc cả nước đều chuyển kênh xem phim Mỹ, phim Hàn thậm chí cả phim Tầu (dù ghét Tầu đến mấy)

Chỉ xin trích một câu kết luận khá là "bi tráng" của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên về tình hình điện ảnh Việt Nam để thấy nghệ thuật điện ảnh “của ta” đang ở đâu? Đó là câu nói khi “bàn ngang” về phương hướng cần học tập điện ảnh thế giới sắp tới: ”Bao giờ lên khỏi miệng hố rồi hẵn tính!”

-Riêng về lãnh vực Ca nhạc (tớ loại trừ cái từ ngữ Âm Nhạc rất hiếm có trên thực tế nhưng rât hay được xử dụng một cách vô tư ở cái đất này) thì ôi thôi! tầm bậy không sao tả xiết. Chỉ qua báo chí nhà Nước thôi cũng toàn là những chuyện chẳng thể có ở bất cứ nơi đâu trên trái đất này! Xin đơn cử :

- Người chẳng học Nhạc bao giờ lại vừa bị nộp phạt vì ...”lộ hàng quá đáng” lại được mời làm Rám khảo một cuộc thi hát toàn quốc (!)

-Người chỉ là nhóm trưởng một nhóm nhạc pop, chẳng tốt nghiệp nhạc viện nào lại trở thành “Giám đốc âm nhạc” của cuộc thi “Tiếng Hát Việt” với cái chương trình có tên tiếng Anh “The Voice” (nghe có vẻ trí thức ra phết nhỉ!!!) bị tố cáo là dàn xếp kết quả, với bằng chứng là clip vidéo-audio phát trên mạng. Cụ thể đến mức không thể chối cãi! Với "The voice", các thứ ný nuận rất tiền phong (bì) được tung hê ra và báo chí cứ đăng lại nguyên văn không khen, không chê rằng thì là....“hát tiếng Anh để dễ hội nhập”, “hát tiếng Anh dễ hơn tiếng Việt vì không có dấu!!?”

Chẳng có nhà ný nuận âm nhạc Mác hay không Mác nào lên tiếng cả!

Mà lên tiếng thế nào đây khi chưa hề có những thử thách gay go cho các học vị lâu nay vẫn bị nghi ngờ là...dỏm của mình!

- Nữ hoàng nhạc "xến" một thời: Bảo Yến bỗng dưng được mời lên báo để tố cáo cái “mặt trái bẩn thỉu” của Show-Biz Việt giũa lúc trên thị trường “hát kiếm tiền” (mình dịch nôm na từ Show-Búsiness) đang có cuộc bôi xấu đến không nhìn mặt nhau về chuyện “ai dạy ai”? "ai dám huấn luyện cho ai?"...

Trong khi đó Các quan chức Âm Nhạc, Các Hội ăn lương của Đảng-Nhà nước chẳng một ai dám lên tiếng, dám làm trọng tài, chứ chưa nói đến phán xét, kết luận....

Phải chăng các vị già hoặc quá già thì... “hết hơi” nên “kệ mẹ sự đời”? Còn các vị trẻ hoặc ương ương dở dở thì thấy những chuyện đó là của Vụ Văn hóa quần chúng “hơi đâu mà dây vào”.

Hay là các vị tự thấy mặc cảm tự ty khi thấy nhạc bình dân (Vpop) nó đã chiếm hết chỗ đứng bằng tác phẩm, bằng con số người hâm mộ mà có nằm mơ các vị cũng không sao có được một cuộc đời nghệ sỹ đầy vinh quang và tiền bạc như những Hồ Quỳnh Hương, Mr Đàm? nên khó mở miệng?

Vậy thì Hội Nhạc cũng như các Hội khác có lý do gì? có tác dụng gì? để tồn tại, để phải bao cấp cả trăm, ngàn tỷ đồng mỗi năm!?

Một lần nữa, việc nuôi báo cô những tổ chức chẳng lãnh đạo, chẳng chỉ đạo được ai, chẳng làm gương, làm mẫu được cho ai mà chỉ quanh năm kiện cáo, vạch áo cho thế giới xem lưng nên cần đặt lại vấn đề: ”Tu bi o nót tu bi!”

Khối thằng đi nhầm vào ngành nghệ thuật sẽ rụng hết mặt nạ và chỉ có cách ....đi ăn mày chưa chắc đã có ai cho!

Riêng mình, trước tình hình cái mặt trận văn hóa mà mình đã sống thoi thóp gần cả cuộc đời, mình đã tìm một số tính từ, trạng từ để gọi đúng tính chất hiện tại của nó là :

NHẢM NHÍ, NHỐ NHĂNG, NHỐN NHÁO, NHẬP NHÈM, NHẦY NHỤA, NHƠ NHỚP,...đến NHỤC NHÃ!

Tô Hải

Ngày 10 tháng 9 năm 2012